Κύαθος

Αγγειογραφία βακχικής λατρείας, στην οποία Βάκχες αντλούν τον οίνο από κρατήρες με κυάθους.

Ο κύαθος ήταν αρκετά εύχρηστο αγγείο και γι' αυτόν ο Αθήναιος λέει ότι ήταν το απαραίτητο σκεύος και στις οικίες των πλουσίων και στις καλύβες των φτωχών. Χρησίμευε και ως μέτρο της ενδεδειγμένης από τον οινοχόο αναλογίας μείξεως του οίνου με το νερό. Ο Πολυδεύκης λέει ότι σε πέντε κυάθους οίνου αναλογούν δέκα κύαθοι ύδατος. Κατά το συμπόσιο, ο δούλος, που βρίσκονταν κοντά στον κρατήρα με τον κύαθο στο χέρι, συμπλήρωνε κρασί από τον κρατήρα και έχυνε το μεθυστικό υγρό στο ποτήρι του συνδαιτυμόνος, "κυαθίζων" αυτό, όπως λέει ο Αθήναιος. Κατά την οινοποσία, ο αμφιτρύων όριζε τον αριθμό των κυάθων, τους οποίους ο οινοχόος έπρεπε να χύνει στο ποτήρι του κάθε συνδαιτυμόνος.
Ο Κλεομένης, ο βασιλιάς της Σπάρτης, έπινε μόνο δύο κυάθους οίνου κατά το δείπνο, αυτό δε θεωρούνταν ως ένδειξη μεγάλης εγκράτειας, όπως τονίζει ο Αθήναιος. Ο Αύγουστος δεν υπερέβαινε τους δώδεκα κυάθους καθ' όλη τη διάρκεια του συμποσίου, όπως αναφέρει ο Σουητώνιος. Ο δούλος, που εκτελούσε χρέη οινοχόου, καλούνταν "κυαθότης" και συνήθως ήταν ωραίος και χαριτωμένος έφηβος, που έφερε μακριά και αρωματισμένη κόμη. Σε παραστάσεις αυτός ο νέος κρατεί πάντοτε τον κύαθο ως έμβλημα της υπηρεσίας του. Με τον κύαθο γίνονταν κατά την έναρξη και το τέλος του συμποσίου και οι απαραίτητες σπονδές, στις οποίες εκφωνούνταν το όνομα του θεού και το όνομα του αμφιτρύωνος. Ο κύαθος ήταν μετάλλινο αγγείο, συνήθως χάλκινο. Υπήρχαν όμως και κύαθοι από πολυτιμότερο μέταλλο και κύαθοι από ελεφαντοστό. Το σχήμα του εύχρηστου αυτού δοχείου είναι ακαθόριστο. Ο Πλάτων ο κωμικός παρομοιάζει τον κύαθο προς το ταψάκι, που αντλούν το νερό των πλοίων. Ο Σουΐδας και ο σχολιαστής του Αριστοφάνη τον συγκρίνουν ως προς το κοχλυάριο. Ο Ησύχιος τον ονομάζει ωοειδές δοχείο.
Οι διάφορες αυτές περιγραφές μας δίνουν την εντύπωση ότι ο κύαθος ήταν δοχείο μικρής χωρητικότητας με μακριά όμως λαβή. Με την εικόνα αυτή συμφωνούν, άλλωστε, και όλες οι παραστάσεις, όπου ο μικρός ωραίος υπηρέτης στέκεται όρθιος δίπλα στο τραπέζι του συμποσίου, κρατώντας στο χέρι του κοχλιαροειδές σκεύος. Μερικοί αρχαιολόγοι, όπως ο Panofka και ο Gerhard, στηριζόμενοι σε αρχαία κείμενα, όπου γίνεται μνεία περί κυαθίδος ως κοτυλώδους αγγείου και περί κοτυλώδους αγείου ως κυμβίου, αποπειράθηκαν να αποδείξουν ότι ο κύαθος είναι η κοτύλη ή το κυμβίο. Αλλά είναι πλέον εξακριβομένο ότι πρόκειται περί κακής έκφρασης των αρχαίων λεξικογράφων ή εσφαλμένης ερμηνείας του χωρίου του Ιουβενάλιου και λανθασμένης ανάγνωσης των στίχων του Μαρτιάλη, παραμένει δε απολύτως βέβαιο ότι ο κύαθος χρησίμευε αποκλειστικά ως αντλητήρας και ως δοχείο μεταφοράς του οίνου από τον κρατήρα στο ποτήρι ή το αγγείο των σπονδών. Πάνω σε πολλές αγγειογραφίες με σκηνές βακχικής λατρείας ή σκηνές σπονδών σαφώς δηλώνεται η χρήση του κυάθου ως αντλητήρας. Πραγματικοί κύαθοι υπάρχουν σε διάφορα μουσεία. Πλούσια συλλογή κυάθων κατέχει το μουσείο του Λούβρου. Τα διαφόρων σχημάτων και διαφόρων μεγεθών αυτά αντλητήρια φανερώνουν ότι στην κοινή χρήση ο κύαθος δεν είχε ορισμένη χωρητικότητα και καθορισμένο σχήμα. Άλλοι κύαθοι της συλλογής αυτής είναι μικροί κύλινδροι και άλλοι που έχουν το σχήμα απλωτών φιαλών με κινητή λαβή. Ωραίο δείγμα κυάθου παρέχει ο χάλκινος κύαθος που βρίσκεται στο μουσείο του Λούβρου, του οποίου η λαβή, η οποία είναι έγγλυπτη στη βάση, απολήγει σε διπλή κεφαλή όφεως.
Ο κύαθος είναι και μέτρο χωρητικότητας υγρών, το 864ο του μετρητού, το 72ο του χου, το 12 του ξεστού, το 6ο της κοτύλης και το μισό του οξυβάφου.

Χάλκινος κύαθος με κινητή λαβή. (Μουσείο Λούβρου)
Επιστροφή στα περιεχόμενα