ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ - ΠΕΡΙ ΘΥΣΙΩΝ
'`Α μέν γάρ εν ταίς θυσίαις οι μάταιοι πράττουσι καί ταίς εορταίς καί προσόδοις τών θεών καί ά αιτούσι καί ά εύχονται καί ά γιγνώσκουσι περί αυτών, ουκ οίδα εί τις ούτως κατηφής εστι καί λελυπημένος όστις ου γελάσεται τήν αβελτερίαν επιβλέψας τών δρωμένων. καί πολύ γε, οίμαι, πρότερον τού γελάν πρός εαυτόν εξετάσει πότερον ευσεβείς αυτούς χρή καλείν ή τουναντίον θεοίς εχθρούς καί κακοδαίμονας, οί γε ούτω ταπεινόν καί αγεννές τό θείον υπειλήφασιν ώστε είναι ανθρώπων ενδεές καί κολακευόμενον ήδεσθαι καί αγανακτείν αμελούμενον. 
Τά γούν Αιτωλικά πάθη καί τάς τών Καλυδωνίων συμφοράς καί τούς τοσούτους φόνους καί τήν Μελεάγρου διάλυσιν, πάντα ταύτα έργα φασίν είναι τής 'Αρτέμιδος μεμψιμοιρούσης ότι μή παρελήφθη πρός τήν θυσίαν υπό τού Οινέως: ούτως άρα βαθέως καθίκετο αυτής η τών ιερείων διαφορά. καί μοι δοκώ οράν αυτήν εν τώ ουρανώ τότε μόνην τών άλλων θεών εις Οινέως πεπορευμένων, δεινά ποιούσαν καί σχετλιάζουσαν οίας εορτής απολειφθήσεται. 
Τούς δ' αύ Αιθίοπας καί μακαρίους καί τρισευδαίμονας είποι τις άν, εί γε απομνημονεύει τήν χάριν αυτοίς ο Ζεύς ήν πρός αυτόν επεδείξαντο δώδεκα εξής ημέρας εστιάσαντες, καί ταύτα επαγόμενον καί τούς άλλους θεούς. 
Ούτως ουδέν, ως έοικεν, αμισθί ποιούσιν ών ποιούσιν, αλλά πωλούσιν τοίς ανθρώποις ταγαθά, καί ένεστι πρίασθαι παρ' αυτών τό μέν υγιαίνειν, ει τύχοι, βοϊδίου, τό δέ πλουτείν βοών τεττάρων, τό δέ βασιλεύειν εκατόμβης, τό δέ σώον επανελθείν εξ 'Ιλίου εις Πύλον ταύρων εννέα, καί τό εκ τής Αυλίδος εις ''Ιλιον διαπλεύσαι παρθένου βασιλικής. η μέν γάρ `Εκάβη τό μή αλώναι τήν πόλιν τότε επρίατο παρά τής 'Αθηνάς βοών δώδεκα καί πέπλου. εικάζειν δέ χρή πολλά είναι αλεκτρυόνος καί στεφάνου καί λιβανωτού μόνου παρ' αυτοίς ώνια. 
Ταύτά γε, οίμαι, καί ο Χρύσης επιστάμενος άτε ιερεύς ών καί γέρων καί τά θεία σοφός, επειδή άπρακτος απήει παρά τού 'Αγαμέμνονος, ως άν καί προδανείσας τώ 'Απόλλωνι τήν χάριν δικαιολογείται καί απαιτεί τήν αμοιβήν καί μόνον ουκ ονειδίζει λέγων, “'~Ω βέλτιστε ''Απολλον, εγώ μέν σου τόν νεών τέως αστεφάνωτον όντα πολλάκις εστεφάνωσα, καί τοσαύτά σοι μηρία ταύρων τε καί αιγών έκαυσα επί τών βωμών, σύ δέ αμελείς μου τοιαύτα πεπονθότος καί παρ' ουδέν τίθεσαι τόν ευεργέτην.” τοιγαρούν ούτω κατεδυσώπησεν αυτόν εκ τών λόγων, ώστε αρπασάμενος τά τόξα καί επί τού ναυστάθμου καθίσας εαυτόν κατετόξευσε τώ λοιμώ τούς 'Αχαιούς αυταίς ημιόνοις καί κυσίν. 
'Επεί δέ άπαξ τού 'Απόλλωνος εμνήσθην, βούλομαι καί τά άλλα ειπείν, ά περί αυτού οι σοφοί τών ανθρώπων λέγουσιν, ουχ όσα περί τούς έρωτας εδυστύχησεν ουδέ τού `Υακίνθου τόν φόνον ουδέ τής Δάφνης τήν υπεροψίαν, αλλ' ότι καί καταγνωσθείς επί τώ τών Κυκλώπων θανάτω καί εξοστρακισθείς διά τούτο εκ τού ουρανού, επέμφθη εις τήν γήν ανθρωπίνη χρησόμενος τή τύχη: ότε δή καί εθήτευσεν εν Θετταλία παρά 'Αδμήτω καί εν Φρυγία παρά Λαομέδοντι, παρά τούτω μέν γε ου μόνος αλλά μετά τού Ποσειδώνος, αμφότεροι πλινθεύοντες υπ' απορίας καί εργαζόμενοι τό τείχος: καί ουδέ εντελή τόν μισθόν εκομίσαντο παρά τού Φρυγός, αλλά προσώφειλεν αυτοίς πλέον ή τριάκοντα, φασί, δραχμάς Τρωϊκάς. 
'`Η γάρ ου ταύτα σεμνολογούσιν οι ποιηταί περί τών θεών καί πολύ τούτων ιερώτερα περί τε `Ηφαίστου καί Προμηθέως καί Κρόνου καί `Ρέας καί σχεδόν όλης τής τού Διός οικίας; καί ταύτα παρακαλέσαντες τάς Μούσας συνωδούς εν αρχή τών επών, υφ' ών δή ένθεοι γενόμενοι, ως τό εικός, 
άδουσιν ως ο μέν Κρόνος επειδή τάχιστα εξέτεμε τόν πατέρα τόν Ουρανόν, εβασίλευσέν τε εν αυτώ καί τά τέκνα κατήσθιεν ώσπερ ο 'Αργείος 
Θυέστης ύστερον: ο δέ Ζεύς κλαπείς υπό τής `Ρέας υποβαλομένης τόν λίθον εις τήν Κρήτην εκτεθείς υπ' αιγός ανετράφη καθάπερ ο Τήλεφος υπό ελάφου καί ο Πέρσης Κύρος ο πρότερος υπό τής κυνός, είτ' εξελάσας τόν πατέρα καί εις τό δεσμωτήριον καταβαλών αυτός έσχε τήν αρχήν: έγημε δέ πολλάς μέν καί άλλας, υστάτην δέ τήν αδελφήν κατά τούς Περσών καί 'Ασσυρίων νόμους: ερωτικός δέ ών καί εις τά αφροδίσια εκκεχυμένος ραδίως ενέπλησε παίδων τόν ουρανόν, τούς μέν εξ ομοτίμων ποιησάμενος, ενίους δέ νόθους εκ τού θνητού καί επιγείου γένους, άρτι μέν ο γεννάδας γενόμενος χρυσός, άρτι δέ ταύρος ή κύκνος ή αετός, καί όλως ποικιλώτερος αυτού Πρωτέως: μόνην δέ τήν 'Αθηνάν έφυσεν εκ τής εαυτού κεφαλής υπ' αυτόν ατεχνώς τόν εγκέφαλον συλλαβών: τόν μέν γάρ Διόνυσον ημιτελή, φασίν, εκ τής μητρός έτι καιομένης αρπάσας εν τώ μηρώ φέρων κατώρυξε κάτα εξέτεμεν τής ωδίνος ενστάσης. 
''Ομοια δέ τούτοις καί περί τής ''Ηρας άδουσιν, άνευ τής πρός τόν άνδρα ομιλίας υπηνέμιον αυτήν παίδα γεννήσαι τόν ''Ηφαιστον, ου μάλα ευτυχή 
τούτον, αλλά βάναυσον καί χαλκέα καί πυρίτην, εν καπνώ τό πάν βιούντα καί σπινθήρων ανάπλεων οία δή καμινευτήν, καί ουδέ άρτιον τώ πόδε: 
χωλευθήναι γάρ αυτόν από τού πτώματος, οπότε ερρίφη υπό τού Διός εξ ουρανού, καί εί γε μή οι Λήμνιοι καλώς ποιούντες έτι φερόμενον αυτόν 
υπεδέξαντο, κάν ετεθνήκει ημίν ο ''Ηφαιστος ώσπερ ο 'Αστυάναξ από τού πύργου καταπεσών. 
Καίτοι τά μέν `Ηφαίστου μέτρια: τόν δέ Προμηθέα τίς ουκ οίδεν οία έπαθεν, διότι καθ' υπερβολήν φιλάνθρωπος ήν; καί γάρ αύ καί τούτον εις τήν Σκυθίαν αγαγών ο Ζεύς ανεσταύρωσεν επί τού Καυκάσου, τόν αετόν αυτώ παρακαταστήσας τό ήπαρ οσημέραι κολάψοντα. 
Ούτος μέν ούν εξετέλεσε τήν καταδίκην. η `Ρέα δέ -- χρή γάρ ίσως καί ταύτα ειπείν -- πώς ουκ ασχημονεί καί δεινά ποιεί, γραύς μέν ήδη καί έξωρος ούσα καί τοσούτων μήτηρ θεών, παιδεραστούσα δέ έτι καί ζηλοτυπούσα καί τόν ''Αττιν επί τών λεόντων περιφέρουσα, καί ταύτα μηκέτι χρήσιμον είναι δυνάμενον; ώστε πώς άν έτι μέμφοιτό τις ή τή 'Αφροδίτη ότι μοιχεύεται, ή τή Σελήνη πρός τόν 'Ενδυμίωνα κατιούση πολλάκις εκ μέσης τής οδού; 
Φέρε δέ ήδη τούτων αφέμενοι τών λόγων εις αυτόν ανέλθωμεν τόν ουρανόν ποιητικώς αναπτάμενοι κατά τήν αυτήν `Ομήρω καί `Ησιόδω οδόν καί θεασώμεθα όπως διακεκόσμηται τά άνω. καί ότι μέν χαλκούς εστιν τά έξω, καί πρό ημών τού `Ομήρου λέγοντος ηκούσαμεν: υπερβάντι δέ καί 
ανακύψαντι μικρόν εις τό άνω καί ατεχνώς επί τού νώτου γενομένω φώς τε λαμπρότερον φαίνεται καί ήλιος καθαρώτερος καί άστρα διαυγέστερα καί τό πάν ημέρα καί χρυσούν τό δάπεδον. εισιόντων δέ πρώτα μέν οικούσιν αι '~Ωραι: πυλωρούσι γάρ: έπειτα δ' η '~Ιρις καί ο `Ερμής όντες υπηρέται καί αγγελιαφόροι τού Διός, εξής δέ τού `Ηφαίστου τό χαλκείον ανάμεστον απάσης τέχνης, μετά δέ αι τών θεών οικίαι καί τού Διός τά βασίλεια, ταύτα πάντα περικαλλή τού `Ηφαίστου κατασκευάσαντος. “οι δέ θεοί πάρ Ζηνί καθήμενοι” -- πρέπει γάρ, οίμαι, άνω όντα μεγαληγορείν -- αποσκοπούσιν 
εις τήν γήν καί πάντη περιβλέπουσιν επικύπτοντες εί ποθεν όψονται πύρ αναπτόμενον ή αναφερομένην κνίσαν “ελισσομένην περί καπνώ.” κάν μέν θύη τις, ευωχούνται πάντες επικεχηνότες τώ καπνώ καί τό αίμα πίνοντες τοίς βωμοίς προσχεόμενον ώσπερ αι μυίαι: ήν δέ οικοσιτώσιν, νέκταρ καί αμβροσία τό δείπνον. πάλαι μέν ούν καί άνθρωποι συνειστιώντο καί συνέπινον αυτοίς, ο 'Ιξίων καί ο Τάνταλος: επεί δέ ήσαν υβρισταί καί λάλοι, εκείνοι μέν έτι καί νύν κολάζονται, άβατος δέ τώ θνητώ γένει καί απόρρητος ο ουρανός. 
Τοιούτος ο βίος τών θεών. τοιγαρούν καί οι άνθρωποι συνωδά τούτοις καί ακόλουθα περί τάς θρησκείας επιτηδεύουσιν. καί πρώτον μέν ύλας 
απετέμοντο καί όρη ανέθεσαν καί όρνεα καθιέρωσαν καί φυτά επεφήμισαν εκάστω θεώ. μετά δέ νειμάμενοι κατά έθνη σέβουσι καί πολίτας αυτών 
αποφαίνουσιν, ο μέν Δελφός τόν 'Απόλλω καί ο Δήλιος, ο δέ 'Αθηναίος τήν 'Αθηνάν -- μαρτυρείται γούν τήν οικειότητα τώ ονόματι -- καί τήν ''Ηραν 
ο 'Αργείος καί ο Μυγδόνιος τήν `Ρέαν καί τήν 'Αφροδίτην ο Πάφιος. οι δ' αύ Κρήτες ου γενέσθαι παρ' αυτοίς ουδέ τραφήναι μόνον τόν Δία λέγουσιν, αλλά καί τάφον αυτού δεικνύουσιν: καί ημείς άρα τοσούτον ηπατήμεθα χρόνον οιόμενοι τόν Δία βροντάν τε καί ύειν καί τά άλλα πάντα επιτελείν, ο δέ ελελήθει πάλαι τεθνεώς παρά Κρησί τεθαμμένος. 
''Επειτα δέ ναούς εγείραντες ίνα αυτοίς μή άοικοι μηδέ ανέστιοι δήθεν ώσιν, εικόνας αυτοίς απεικάζουσιν παρακαλέσαντες ή Πραξιτέλην ή Πολύκλειτον ή Φειδίαν, οι δέ ουκ οίδ' όπου ιδόντες αναπλάττουσι γενειήτην μέν τόν Δία, παίδα δέ εις αεί τόν 'Απόλλωνα καί τόν `Ερμήν υπηνήτην καί τόν Ποσειδώνα κυανοχαίτην καί γλαυκώπιν τήν 'Αθηνάν. όμως δ' ούν οι παριόντες εις τόν νεών ούτε τόν εξ 'Ινδών ελέφαντα έτι οίονται οράν ούτε τό εκ τής Θράκης μεταλλευθέν χρυσίον αλλ' αυτόν τόν Κρόνου καί `Ρέας, εις τήν γήν υπό Φειδίου μετωκισμένον καί τήν Πισαίων ερημίαν επισκοπείν κεκελευσμένον, αγαπώντα ει διά πέντε όλων ετών θύσει τις αυτώ πάρεργον 'Ολυμπίων. 
Θέμενοι δέ βωμούς καί προρρήσεις καί περιρραντήρια προσάγουσι τάς θυσίας, βούν μέν αροτήρα ο γεωργός, άρνα δέ ο ποιμήν καί αίγα ο αιπόλος, ο δέ τις λιβανωτόν ή πόπανον, ο δέ πένης ιλάσατο τόν θεόν κύσας μόνον τήν εαυτού δεξιάν. αλλ' οί γε θύοντες -- επ' εκείνους γάρ επάνειμι -- στεφανώσαντες τό ζώον καί πολύ γε πρότερον εξετάσαντες ει εντελές είη, ίνα μηδέ τών αχρήστων τι κατασφάττωσιν, προσάγουσι τώ βωμώ καί φονεύουσιν εν οφθαλμοίς τού θεού γοερόν τι μυκώμενον καί ως τό εικός ευφημούν καί ημίφωνον ήδη τή θυσία επαυλούν. τίς ουκ άν εικάσειεν ήδεσθαι ταύτα ορώντας τούς θεούς; καί τό μέν πρόγραμμά φησι μή παριέναι εις τό είσω τών περιρραντηρίων όστις μή καθαρός εστιν τάς χείρας: ο δέ ιερεύς αυτός έστηκεν ημαγμένος καί ώσπερ ο Κύκλωψ εκείνος ανατέμνων καί τά έγκατα εξαιρών καί καρδιουλκών καί τό αίμα τώ βωμώ περιχέων καί τί γάρ ουκ ευσεβές επιτελών; επί πάσι δέ πύρ ανακαύσας επέθηκε φέρων αυτή δορά τήν αίγα καί αυτοίς ερίοις τό πρόβατον: η δέ κνίσα θεσπέσιος καί ιεροπρεπής χωρεί άνω καί εις αυτόν τόν ουρανόν ηρέμα διασκίδναται. 
`Ο μέν γε Σκύθης πάσας τάς θυσίας αφείς καί ηγησάμενος ταπεινάς αυτούς τούς ανθρώπους τή 'Αρτέμιδι παρίστησι καί ούτως ποιών αρέσκει τήν θεόν. 
Ταύτα μέν δή ίσως μέτρια καί τά υπ' 'Ασσυρίων γιγνόμενα καί υπό Φρυγών καί Λυδών, ήν δ' εις τήν Αίγυπτον έλθης, τότε δή τότε όψει πολλά τά σεμνά καί ως αληθώς άξια τού ουρανού, κριοπρόσωπον μέν τόν Δία, κυνοπρόσωπον δέ τόν βέλτιστον `Ερμήν καί τόν Πάνα όλον τράγον καί ίβίν τινα καί κροκόδειλον έτερον καί πίθηκον. 
ει δ' εθέλεις καί ταύτα δαήμεναι, όφρ' εύ ειδής, ακούση πολλών σοφιστών καί γραμματέων καί προφητών εξυρημένων διηγουμένων, -- πρότερον 
δέ, φησίν ο λόγος, “θύρας δ' επίθεσθε βέβηλοι” -- ως άρα υπό τόν πόλεμον καί τών γιγάντων τήν επανάστασιν οι θεοί φοβηθέντες ήκον εις τήν 
Αίγυπτον ως δή ενταύθα λησόμενοι τούς πολεμίους: είθ' ο μέν αυτών υπέδυ τράγον, ο δέ κριόν υπό τού δέους, ο δέ θηρίον ή όρνεον: διό δή εισέτι 
καί νύν φυλάττεσθαι τάς τότε μορφάς τοίς θεοίς. ταύτα γάρ αμέλει εν τοίς αδύτοις απόκειται γραφέντα πλείον ή πρό ετών μυρίων. 
Αι δέ θυσίαι καί παρ' εκείνοις αι αυταί, πλήν ότι πενθούσι τό ιερείον καί κόπτονται περιστάντες ήδη πεφονευμένον. οι δέ καί θάπτουσι μόνον αποσφάξαντες. 
`Ο μέν γάρ '~Απις, ο μέγιστος αυτοίς θεός, εάν αποθάνη, τίς ούτω περί πολλού ποιείται τήν κόμην όστις ουκ απεξύρησε καί ψιλόν επί τής κεφαλής τό πένθος επεδείξατο, κάν τόν Νίσου έχη πλόκαμον τόν πορφυρούν; έστι δέ ο '~Απις εξ αγέλης θεός, επί τώ προτέρω χειροτονούμενος ως πολύ καλλίων καί σεμνότερος τών ιδιωτών Βοών. 
Ταύτα ούτω γιγνόμενα καί υπό τών πολλών πιστευόμενα δείσθαί μοι δοκεί τού μέν επιτιμήσοντος ουδενός, `Ηρακλείτου δέ τινος ή Δημοκρίτου, τού μέν γελασομένου τήν άγνοιαν αυτών, τού δέ τήν άνοιαν οδυρουμένου.
Επιστροφή στα περιεχόμενα