ΕΜΠΕΔΟΚΛΕΟΥΣ testimonia
DIOG. VIII 51 ff. 'Εμπεδοκλής, ώς φησιν `Ιππόβοτος, Μέτωνος ήν υιός τού 
'Εμπεδοκλέους 'Ακραγαντίνος. τό δ' αυτό καί Τίμαιος εν τήι πεντεκαιδεκάτηι τών 
`Ιστοριών [fr. 93 FHG I 215] <λέγει προσιστορών> επίσημον άνδρα γεγονέναι τόν 
'Εμπεδοκλέα τόν πάππον τού ποιητού. αλλά καί ''Ερμιππος [fr 27 FHG III 42] 
τά αυτά τούτωι φησίν. ομοίως `Ηρακλείδης εν τώι Περί νόσων [fr. 74 Voss], ότι 
λαμπράς ήν οικίας ιπποτροφηκότος τού πάππου. λέγει δέ καί 'Ερατοσθένης εν τοίς 
'Ολυμπιονίκαις [FGrHist. 241 F 7 II 1014] τήν πρώτην καί εβδομηκοστήν 
ολυμπιάδα [496] νενικηκέναι τόν τού Μέτωνος πατέρα, μάρτυρι χρώμενος 'Αριστο-
τέλει [fr. 71]. (52) 'Απολλόδωρος δ' ο γραμματικός εν τοίς Χρονικοίς 
[FGrHist. 244 F 32 II 1028] φησιν ως 
ήν μέν Μέτωνος υιός, εις δέ Θουρίους 
αυτόν νεωστί παντελώς εκτισμένους 
<ο> Γλαύκος [fr. 6 FHG II 24] ελθείν φησιν. 
είθ' υποβάς: 
οι δ' ιστορούντες, ως πεφευγώς οίκοθεν 
εις τάς Συρακούσας μετ' εκείνων επολέμει 
πρός 'Αθηνάους, έμοι <γε> τελέως αγνοείν 
δοκούσιν: ή γάρ ουκέτ' ήν ή παντελώς 
υπεργεγηρακώς, όπερ ουχί φαίνεται. 
'Αριστοτέλης [fr. 71,] γάρ αυτόν (έτι τε `Ηράκλειτον) εξήκοντα ετών 
φησι τετελευτηκέναι. ο δέ <τήν> μίαν καί εβδομηκοστήν ολυμπιάδα νενικηκώς 
κέλητι τούτου πάππος ήν ομώνυμος, 
ώσθ' άμα καί <τούτου> τόν χρόνον υπό τού 'Απολλοδώρου σημαίνεσθαι. (53) Σά-
τυρος δέ εν τοίς Βίοις [fr. 11 FHG III 162] φησίν, ότι 'Εμπεδοκλής υιός μέν ήν 
'Εξαινέτου, κατέλιπε δέ καί αυτός υιόν 'Εξαίνετον: επί τε τής αυτής ολυμπιάδος τόν 
μέν ίππωι κέλητι νενικηκέναι, τόν δέ υιόν αυτού πάληι ή, ως `Ηρακλείδης εν τήι 
'Επιτομήι [fr. 6 FHG III 169], δρόμωι. εγώ δέ εύρον εν τοίς υπομνήμασι Φαβω-
ρίνου [fr. 3 FHG III 578], ότι καί βούν έθυσε τοίς θεωροίς ο 'Εμπεδοκλής εκ μέλιτος 
καί αλφίτων, καί αδελφόν έσχε Καλλικρατίδην. Τηλαύγης δ' ο Πυθαγόρου παίς 
εν τήι πρός Φιλόλαον επιστολήι φησι τόν 'Εμπεδοκλέα 
'Αρχινόμου είναι υιόν. (54) ότι δ' ήν 'Ακραγαντίνος εκ Σικελίας, αυτός εναρχόμενος 
τών Καθαρμών φησιν: <‘ώ ... πόλεος’> [B 112]. καί τά μέν περί τού γένους αυτού 
τάδε. 
ακούσαι δ' αυτόν Πυθαγόρου Τίμαιος διά τής ενάτης [fr. 81 FHG I 211] ιστορεί, 
λέγων ότι καταγνωσθείς επί λογοκλοπίαι τότε (καθά καί Πλάτων) τών λόγων εκω-
λύθη μετέχειν. μεμνήσθαι δέ καί αυτόν Πυθαγόρου λέγοντα: <‘ήν ... πλούτον’> 
[B 129]. οι δέ τούτο εις Παρμενίδην αυτόν λέγειν αναφέροντα. (55) φησί δέ 
Νεάνθης [FGrHist. 81 F 26 II 197] ότι μέχρι Φιλολάου καί 'Εμπεδοκλέους εκοινώνουν 
οι Πυθαγορικοί τών λόγων: επεί δ' αυτός διά τής ποιήσεως εδημοσίωσεν αυτά, 
νόμον έθεντο μηδενί μεταδώσειν εποποιώι (τό δ' αυτό καί Πλάτωνα παθείν φησι: 
καί γάρ τούτον κωλυθήναι). τίνος μέντοι γε αυτών ήκουσεν ο 'Εμπεδοκλής, ουκ 
είπε: τήν γάρ περιφερομένην ως Τηλαύγους επιστολήν ότι τε μετέσχεν `Ιππάσου καί 
Βροτίνου, μή είναι αξιόπιστον. ο δέ Θεόφραστος [Phys. Opin. fr. 3 D. 477, 18 not.] 
Παρμενίδου φησί ζηλωτήν αυτόν γενέσθαι καί μιμητήν εν τοίς ποιήμασι: καί γάρ 
εκείνον εν έπεσι τόν περί φύσεως εξενεγκείν λόγον. (56) ''Ερμιππος [fr. 27 FHG 
III 42] δέ ου Παρμενίδου, Ξενοφάνους δέ γεγονέναι ζηλωτήν, ώι καί συνδιατρίψαι 
καί μιμήσασθαι τήν εποποιίαν: ύστερον δέ τοίς Πυθαγορικοίς εντυχείν. 'Αλκιδάμας 
δ' εν τώι Φυσικώι [OA II 156b 6 Sauppe] φησι κατά τούς αυτούς χρόνους 
Ζήνωνα καί 'Εμπεδοκλέα ακούσαι Παρμενίδου, είθ' ύστερον αποχωρήσαι, καί τόν μέν 
Ζήνωνα κατ' ιδίαν φιλοσοφήσαι, τόν δέ 'Αναξαγόρου διακούσαι καί Πυθαγόρου: καί 
τού μέν τήν σεμνότητα ζηλώσαι τού τε βίου καί τού σχήματος, τού δέ τήν φυσιο-
λογίαν. (57) 'Αριστοτέλης δέ εν τώι Σοφιστήι [fr. 65 vgl. A 19] φησι πρώτον 
'Εμπεδοκλέα ρητορικήν ευρείν, Ζήνωνα δέ διαλεκτικήν. εν δέ τώι Περί ποιητών 
[fr. 70] φησιν ότι καί `Ομηρικός ο 'Εμπεδοκλής καί δεινός περί τήν φράσιν γέγονεν, 
μεταφορητικός τε ών καί τοίς άλλοις τοίς περί ποιητικήν επιτεύγμασι χρώμενος: 
καί διότι γράψαντος αυτού καί άλλα ποιήματα τήν τε Ξέρξου διάβασιν καί προ-
οίμιον εις 'Απόλλωνα, ταύθ' ύστερον κατέκαυσεν αδελφή τις αυτού (ή θυγάτηρ, ώς 
φησιν `Ιερώνυμος [fr. 24 Hiller]), τό μέν προοίμιον άκουσα, τά δέ Περσικά βουλη-
θείσα διά τό ατελείωτα είναι. (58) καθόλου δέ φησι καί τραγωιδίας αυτόν 
γράψαι καί πολιτικούς: `Ηρακλείδης δέ ο τού Σαραπίωνος ετέρου φησίν είναι τάς 
τραγωιδίας. `Ιερώνυμος δέ τρισί καί τετταράκοντά φησιν εντετυχηκέναι, Νεάνθης 
[FGrHist. 84 F 27 II 197] δέ νέον όντα γεγραφέναι τάς τραγωιδίας καί αυτών 
επτά εντετυχηκέναι. φησί δέ Σάτυρος εν τοίς Βίοις [fr. 12 FHG III 162], ότι καί 
ιατρός ήν καί ρήτωρ άριστος. Γοργίαν γούν τόν Λεοντίνον [82 A 3] αυτού γενέσθαι 
μαθητήν, άνδρα υπερέχοντα εν ρητορικήι καί τέχνην απολελοιπότα: όν φησιν 
'Απολλόδωρος εν Χρονικοίς [FGrHist. 244 F 33 II 1029] εννέα πρός τοίς εκατόν έτη 
βιώναι. (59) τούτόν φησιν ο Σάτυρος λέγειν, ως αυτός παρείη τώι 'Εμπεδοκλεί 
γοητεύοντι. αλλά καί αυτόν διά τών ποιημάτων επαγγέλλεσθαι τούτό τε καί άλλα 
πλείω, δι' ών φησι: <‘φάρμακα ... ανδρός’> [B 111]. (60) φησί δέ καί Τίμαιος 
εν τήι οκτωκαιδεκάτηι [fr. 94 FHG I 215] κατά πολλούς τρόπους τεθαυμάσθαι τόν 
άνδρα. καί γάρ ετησίων ποτέ σφοδρώς πνευσάντων ως τούς καρπούς λυμήναι, 
κελεύσας όνους εκδαρήναι καί ασκούς ποιήσαι περί τούς λόφους καί τάς ακρω-
ρείας διέτεινε πρός τό συλλαβείν τό πνεύμα: λήξαντος δέ κωλυσανέμαν κληθήναι. 
`Ηρακλείδης τε εν τώι περί νόσων [fr. 75 Voss] φησί καί Παυσανίαι υφηγήσασθαι 
αυτόν τά περί τήν άπνουν. ήν δ' ο Παυσανίας, ώς φησιν 'Αρίστιππος καί Σάτυρος, 
ερώμενος αυτού, ώι δή καί τά Περί φύσεως προσπεφώνηκεν ούτως: <‘Παυσανίη 
... υιέ’> [B 1]. αλλά καί επίγραμμα εις αυτόν εποίησεν: (61) <‘Παυσανίην ... 
αδύτων’> [B 156]. τήν γούν άπνουν ο `Ηρακλείδης [fr. 72 Voss] φησί τοιούτόν 
τι είναι, ως τριάκοντα ημέρας συντηρείν άπνουν καί άσφυκτον τό σώμα: όθεν 
είπεν αυτόν καί ιητρόν καί μάντιν, λαμβάνων άμα καί από τούτων τών στίχων: 
(62) <‘ώ φίλοι ... βάξιν’> [B 112]. (63) μέγαν δέ τόν 'Ακράγαντα ειπείν φησι 
[ποταμόν άλλα], επεί μυριάδες αυτόν κατώικουν ογδοήκοντα: όθεν τόν 'Εμπεδοκλέα 
ειπείν τρυφώντων αυτών: ‘'Ακραγαντίνοι τρυφώσι μέν ως αύριον αποθανούμενοι, 
οικίας δέ κατασκευάζονται ως πάντα τόν χρόνον βιωσόμενοι’. αυτούς δέ τούτους 
τούς Καθαρμούς [εν] 'Ολυμπίασι ραψωιδήσαι λέγεται Κλεομένη τόν ραψωιδόν, ως 
καί Φαβωρίνος εν 'Απομνημονεύμασι. φησί δ' αυτόν καί 'Αριστοτέλης [fr. 66] 
ελεύθερον γεγονέναι καί πάσης αρχής αλλότριον, εί γε τήν βασιλείαν αυτώι διδο-
μένην παρηιτήσατο, καθάπερ Ξάνθος εν τοίς περί αυτού λέγει, τήν λιτότητα δηλον-
ότι πλέον αγαπήσας. (64) τά δ' αυτά καί Τίμαιος [fr. 88a FHG I 214] είρηκε, 
τήν αιτίαν άμα παρατιθέμενος τού δημοτικόν είναι τόν άνδρα. φησί γάρ ότι κλη-
θείς υπό τινος τών αρχόντων, ως προβαίνοντος τού δείπνου τό ποτόν ουκ εισε-
φέρετο, τών [δ'] άλλων ησυχαζόντων, μισοπονήρως διατεθείς εκέλευσεν εισφέρειν: 
ο δέ κεκληκώς αναμένειν έφη τόν τής βουλής υπηρέτην. ως δέ παρεγένετο, εγενήθη 
συμποσίαρχος, τού κεκληκότος δηλονότι καταστήσαντος, ός υπεγράφετο τυραν-
νίδος αρχήν: εκέλευσε γάρ ή πίνειν ή καταχείσθαι τής κεφαλής. τότε μέν ούν 
ο 'Εμπεδοκλής ησύχασε: τήι δ' υστεραίαι εισαγαγών εις δικαστήριον απέκτεινε 
καταδικάσας αμφοτέρους, τόν τε κλήτορα καί τόν συμποσίαρχον. αρχή μέν ούν 
αυτώι τής πολιτείας ήδε. (65) πάλιν δέ ''Ακρωνος τού ιατρού τόπον αιτούντος 
παρά τής βουλής εις κατασκευήν πατρώιου μνήματος διά τήν εν τοίς ιατροίς 
ακρότητα παρελθών ο 'Εμπεδοκλής εκώλυσε, τά τε άλλα περί ισότητος διαλεχθείς 
καί τι καί τοιούτον ερωτήσας: τί δέ επιγράψομεν ελεγείον; ή τούτο: <‘άκρον ... 
ακροτάτης’> [B 157]; τινές δέ τόν δεύτερον στίχον ούτω προφέρονται: 
<‘ακροτάτης κορυφής τύμβος άκρος κατέχει.’> 
τούτό τινες Σιμωνίδου φασίν είναι. (66) ύστερον δ' ο 'Εμπεδοκλής καί τό τών 
χιλίων άθροισμα κατέλυσε συνεστώς επί έτη τρία, ώστε ου μόνον ήν τών πλου-
σίων, αλλά καί τών τά δημοτικά φρονούντων. ό γέ τοι Τίμαιος εν τήι <ια> καί <ιβ> 
[fehlt FHG] (πολλάκις γάρ αυτού μνημονεύει) φησίν εναντίαν εσχηκέναι γνώμην 
αυτόν <έν> τε τήι πολιτείαι <καί εν τήι ποιήσει: όπου μέν γάρ μέτριον καί επιεική> 
φαίνεσθαι, όπου δέ αλαζόνα καί φίλαυτον [εν τήι ποιήσει]: φησί γούν: <‘χαίρετ' 
... πωλεύμαι’> καί τά εξής [B 112, 4. 5]. καθ' όν δέ χρόνον επεδήμει 'Ολυμπίασιν, 
επιστροφής ηξιούτο πλείονος, ώστε μηδενός ετέρου μνείαν γίγνεσθαι εν ταίς ομι-
λίαις τοσαύτην όσην 'Εμπεδοκλέους. (67) ύστερον μέντοι τού 'Ακράγαντος 
οικιζομένου [?] αντέστησαν αυτού τήι καθόδωι οι τών εχθρών απόγονοι: διόπερ 
εις Πελοπόννησον αποχωρήσας ετελεύτησεν. ου παρήκε δ' ουδέ τούτον ο Τίμων 
[fr. 42 Diels vgl. 31 A 43], αλλ' ώδ' αυτού καθάπτεται λέγων: 
’καί 'Εμπεδοκλής αγοραίων 
ληκητής επέων: όσα δ' έσθενε, τοσσάδ' έειλεν, 
αρχών ός διέθηκ' αρχάς επιδευέας άλλων’. 
περί δέ τού θανάτου διάφορός εστιν αυτού λόγος: `Ηρακλείδης [fr. 76 Voss] 
μέν γάρ τά περί τής άπνου διηγησάμενος, ως εδοξάσθη 'Εμπεδοκλής αποστείλας 
τήν νεκράν άνθρωπον ζώσαν, φησίν ότι θυσίαν συνετέλει πρός τώι Πεισιάνακτος 
αγρώι. συνεκέκληντο δέ τών φίλων τινές, εν οίς καί Παυσανίας. (68) είτα μετά 
τήν ευωχίαν οι μέν άλλοι χωρισθέντες ανεπαύοντο, οι μέν υπό τοίς δένδροις ως 
αγρού παρακειμένου, οι δ' όπηι βούλοιντο, αυτός δέ έμεινεν επί τού τόπου εφ' 
ούπερ κατεκέκλιτο. ως δέ ημέρας γενηθείσης εξανέστησαν, ουχ ηυρέθη μόνος. 
ζητουμένου δέ καί τών οικετών ανακρινομένων καί φασκόντων μή ειδέναι, είς τις 
έφη μέσων νυκτών φωνής υπερμεγέθους ακούσαι προσκαλουμένης 'Εμπεδοκλέα, 
είτα εξαναστάς εωρακέναι φώς ουράνιον καί λαμπάδων φέγγος, άλλο δέ μηδέν: 
τών δέ επί τώι γενομένωι εκπλαγέντων καταβάς ο Παυσανίας έπεμψέ τινας ζητή-
σοντας. ύστερον δέ εκώλυεν πολυπραγμονείν, φάσκων ευχής άξια συμβεβηκέναι 
καί θύειν αυτώι δείν καθαπερεί γεγονότι θεώι. (69) ''Ερμιππος [fr. 27 FHG III 42] 
δέ φησι Πάνθειάν τινα 'Ακραγαντίνην απηλπισμένην υπό τών ιατρών θεραπεύσαι 
αυτόν καί διά τούτο τήν θυσίαν επιτελείν: τούς δέ κληθέντας είναι πρός τούς ογδοή-
κοντα. `Ιππόβοτος [Heraclides fr. 77 Voss] δέ φησιν εξαναστάντα αυτόν 
ωδευκέναι ως επί τήν Αίτνην, είτα παραγενόμενον επί τούς κρατήρας τού πυρός 
εναλέσθαι καί αφανισθήναι, βουλόμενον τήν περί αυτού φήμην βεβαιώσαι ότι 
γεγόνοι θεός, ύστερον δέ γνωσθήναι, αναρριπισθείσης αυτού μιάς τών κρηπίδων: 
χαλκάς γάρ είθιστο υποδείσθαι. πρός τούθ' ο Παυσανίας αντέλεγε. (70) (Διό-
δωρος δ' ο 'Εφέσιος περί 'Αναξιμάνδρου γράφων φησίν ότι τούτον εζηλώκει, 
τραγικόν ασκών τύφον καί σεμνήν αναλαβών εσθήτα). τοίς Σελινουντίοις εμπε-
σόντος λοιμού διά τάς από τού παρακειμένου ποταμού δυσωδίας, ώστε καί αυτούς 
φθείρεσθαι καί τάς γυναίκας δυστοκείν, επινοήσαι τόν 'Εμπεδοκλέα καί δύο τινάς 
ποταμούς τών σύνεγγυς επαγαγείν ιδίαις δαπάναις: καί καταμίξαντα γλυκήναι τά 
ρεύματα. ούτω δή λήξαντος τού λοιμού καί τών Σελινουντίων ευωχουμένων ποτέ 
παρά τώι ποταμώι, επιφανήναι τόν 'Εμπεδοκλέα: τούς δ' εξαναστάντας προσκυνείν 
καί προσεύχεσθαι καθαπερεί θεώι. ταύτην ούν θέλοντα βεβαιώσαι τήν διάληψιν 
εις τό πύρ εναλέσθαι. (71) τούτοις δ' εναντιούται Τίμαιος [fr. 98 FHG I 218] 
ρητώς λέγων ως εξεχώρησεν εις Πελοπόννησον καί τό σύνολον ουκ επανήλθεν: 
όθεν αυτού καί τήν τελευτήν άδηλον είναι. πρός δέ τόν `Ηρακλείδην καί εξ ονό-
ματος ποιείται τήν αντίρρησιν εν τήι <ιδ>: Συρακόσιόν τε γάρ είναι τόν Πεισιάνακτα 
καί αγρόν ουκ έχειν εν 'Ακράγαντι: Παυσανίαν τε μνημείον <άν> πεποιηκέναι 
τού φίλου, τοιούτου διαδοθέντος λόγου, ή αγαλμάτιόν τι ή σηκόν οία θεού: καί 
γάρ πλούσιον είναι. ‘πώς ούν, φησίν, εις τούς κρατήρας ήλατο ών σύνεγγυς όν-
των ουδέ μνείαν ποτέ επεποίητο; τετελεύτηκεν ούν εν Πελοποννήσωι. (72) ουδέν 
δέ παράδοξον τάφον αυτού μή φαίνεσθαι: μηδέ γάρ άλλων πολλών.’ τοιαύτά τινα 
ειπών ο Τίμαιος επιφέρει: ‘αλλά διά παντός εστιν `Ηρακλείδης τοιούτος παραδοξο-
λόγος, καί εκ τής σελήνης πεπτωκέναι άνθρωπον λέγων’. `Ιππόβοτος δέ φησιν 
ότι ανδριάς εγκεκαλυμμένος 'Εμπεδοκλέους έκειτο πρότερον μέν εν 'Ακράγαντι, 
ύστερον δέ πρό τού `Ρωμαίων βουλευτηρίου ακάλυφος, δηλονότι μεταθέντων αυτόν 
εκεί `Ρωμαίων. γραπταί μέν γάρ εικόνες καί νύν περιφέρονται. Νεάνθης δ' ο Κυζι-
κηνός ο καί περί τών Πυθαγορικών ειπών φησι [FGrHist. 84 F 28 II 197] Μέτωνος 
τελευτήσαντος τυραννίδος αρχήν υποφύεσθαι: είτα τόν 'Εμπεδοκλέα πείσαι τούς 
'Ακραγαντίνους παύσασθαι μέν τών στάσεων, ισότητα δέ πολιτικήν ασκείν. (73) έτι 
τε πολλάς τών πολιτίδων απροίκους υπαρχούσας αυτόν προικίσαι διά τόν παρόντα 
πλούτον: διό δή πορφύραν τε αναλαβείν αυτόν καί στρόφιον επιθέσθαι χρυσούν, 
ως Φαβωρίνος εν 'Απομνημονεύμασιν, έτι τ' εμβάδας χαλκάς καί στέμμα Δελφικόν. 
κόμη τε ήν αυτώι βαθεία καί παίδες ακόλουθοι: καί αυτός αεί σκυθρωπός εφ' ενός 
σχήματος ήν. τοιούτος δή προήιει, τών πολιτών εντυχόντων καί τούτο αξιωσάν-
των οιονεί βασιλείας τινός παράσημον. ύστερον δέ διά τινα πανήγυριν πορευό-
μενον επ' αμάξης ως εις Μεσσήνην πεσείν καί τόν μηρόν κλάσαι: νοσήσαντα δ' εκ 
τούτου τελευτήσαι ετών επτά καί εβδομήκοντα. είναι δ' αυτού καί τάφον εν Με-
γάροις. (74) περί δέ τών ετών 'Αριστοτέλης διαφέρεται: φησί γάρ εκείνος εξή-
κοντα ετών αυτόν τελευτήσαι. οι δέ εννέα καί εκατόν [vgl. ¶ 58]. ήκμαζε δέ κατά 
τήν τετάρτην καί ογδοηκοστήν ολυμπιάδα [444/1]. Δημήτριος δ' ο Τροιζήνιος 
εν τώι Κατά σοφιστών βιβλίωι [FHG IV 383] φησίν αυτόν καθ' ''Ομηρον [λ 278] 
αψάμενον βρόχον αιπύν αφ' υψηλοίο κρανείης 
αυχέν' αποκρεμάσαι, ψυχήν <δ'> 'Αϊδόσδε κατελθείν. 
εν τώι προειρημένωι [¶ 53, 55] Τηλαύγους επιστολίωι λέγεται αυτόν εις θάλατταν 
υπό γήρως ολισθόντα τελευτήσαι. καί ταύτα μέν περί τού θανάτου καί τοσαύτα. 
(76) εδόκει δ' αυτώι τάδε: στοιχεία 
μέν είναι τέτταρα, πύρ, ύδωρ, γήν, αέρα: Φιλίαν τε ήι συγκρίνεται καί Νείκος ώι 
διακρίνεται. φησί δ' ούτω: <‘Ζεύς ... βρότειον’> [B 6, 2. 3], Δία μέν τό πύρ 
λέγων, ''Ηρην δέ τήν γήν, 'Αϊδωνέα δέ τόν αέρα, Νήστιν δέ τό ύδωρ. <‘καί ταύτα>, 
φησίν, <αλλάττοντα ... λήγει’> [B 17, 6], ως άν αιδίου τής τοιαύτης διακο-
σμήσεως ούσης: επιφέρει γούν: <‘άλλοτε ... έχθει’> [B 17, 7. 8]. (77) καί τόν 
μέν ήλιόν φησι πυρός άθροισμα μέγα καί τής σελήνης μείζω: τήν δέ σελήνην 
δισκοειδή, αυτόν δέ τόν ουρανόν κρυσταλλοειδή. καί τήν ψυχήν παντοία είδη 
ζώιων καί φυτών ενδύεσθαι: φησί γούν: <‘ήδη ... ιχθύς’> [B 117]. 
τά μέν ούν Περί φύσεως αυτώι καί οι Καθαρμοί εις έπη τείνουσι πεντακισχίλια, 
ο δέ 'Ιατρικός λόγος εις έπη εξακόσια [Lobon fr. 19 Cro+n.]. περί δέ τών τρα-
γωιδιών προειρήκαμεν [ ¶ 58]. 
SUIDAS 'Εμπεδοκλής Μέτωνος, οι δέ 'Αρχινόμου, 
οι δ' 'Εξαινέτου. καί αδελφόν δέ έσχε Καλλικρατίδην. 
ηκροάσατο δέ πρώτου Παρμενίδου, ούτινος, ώς φησι Πορφύριος εν τήι Φιλοσό-
φωι ιστορίαι [fr. 8 Nauck], καί εγένετο παιδικά. οι δέ έφασαν μαθητήν Τηλαύ-
γους, τού Πυθαγόρου υιού, τόν 'Εμπεδοκλέα γενέσθαι. 
'Ακραγαντίνος φιλόσοφος φυσικός καί εποποιός. 
ήν δέ κατά τήν <οθ> ολυμπιάδα [460]. 
ούτος στέμμα έχων επί τής κεφαλής χρυσούν καί αμύκλας εν τοίς ποσί χαλκάς 
καί στέμματα Δελφικά εν ταίς χερσίν επήιει τάς πόλεις, δόξαν περί αυτού κατασχείν 
ως περί θεού βουλόμενος. επεί δέ γηραιός εγένετο, νύκτωρ έρριψεν εαυτόν εις 
κρατήρα πυρός, ώστε μή φανήναι αυτού τό σώμα. καί ούτως απώλετο τού σανδα-
λίου αυτού εκβρασθέντος υπό τού πυρός. επεκλήθη δέ καί κωλυσανέμας διά τό 
ανέμου πολλού επιθεμένου τήι 'Ακραγαντίαι εξελάσαι αυτόν δοράς όνων περιθέντα 
τήι πόλει. 
γέγονε δέ τούτου μαθητής Γοργίας ο ρήτωρ ο Λεοντίνος. 
καί έγραψε δι' επών Περί φύσεως τών όντων βιβλία <β> (καί έστιν έπη ως δισχίλια). 
'Ιατρικά καταλογάδην καί άλλα πολλά [Lobon fr. 19 Cro+n.]. 
PLINIUS N. H. XXIX 1, 5 alia factio (ab experimentis cognominant 
empiricen) coepit in Sicilia, Acrone Agragantino Empedoclis physici auc-
toritate commendato. SUID. S. V. ''Ακρων, 'Ακραγαντίνος, ιατρός, υιός Ξένωνος. 
εσοφίστευσεν εν ταίς 'Αθήναις άμα 'Εμπεδοκλεί. έστιν ούν πρεσβύτερος `Ιπποκρά-
τους. έγραψε Περί ιατρικής δωρίδι διαλέκτωι, Περί τροφής υγιεινών βιβλίον <α>. 
έστι δέ καί ούτος τών τινα πνεύματα σημειωσαμένων. εις τούτον εποίησεν 'Ε. 
τωθαστικόν επίγραμμα [B 157]. PLUT. de Is. et Os. 79 p. 383 D ''Ακρωνα 
γούν τόν ιατρόν εν 'Αθήναις υπό τόν μέγαν λοιμόν ευδοκιμήσαι λέγουσι πύρ κε-
λεύοντα παρακαίειν τοίς νοσούσιν. 
GALEN. Meth. med. I 1 [X 5 K.] καί πρόσθεν μέν έρις ήν ου σμικρά νικήσαι 
τώι πλήθει τών ευρημάτων αλλήλους οριγνωμένων τών εν Κώι καί Κνίδωι: 
διττόν γάρ έτι τούτο τό γένος ήν τών επί τής 'Ασίας 'Ασκληπιαδών εκλιπόντος 
τού κατά `Ρόδον: ήριζον δ' αυτοίς τήν αγαθήν έριν εκείνην, ήν `Ησίοδος επήινει 
(Opp. 24), καί οι εκ τής 'Ιταλίας ιατροί, Φιλιστίων τε καί 'Εμπεδοκλής καί Παυ-
σανίας καί οι τούτων εταίροι. 
ARISTOT. de anima A 2. 405b 1 τών δέ φορτικωτέρων καί ύδωρ τινές απε-
φήναντο [τήν αρχήν] καθάπερ ''Ιππων: πεισθήναι δ' εοίκασιν εκ τής γονής 
ότι πάντων υγρά: καί γάρ ελέγχει <τούς αίμα φάσκοντας τήν ψυχήν>, ότι 
η γονή ουχ αίμα. 
SUIDAS s. v. Ζήνων [29 A 2] ... έγραψεν ''Εριδας, 'Εξήγησιν τών 'Εμπε-
δοκλέους, Πρός τούς φιλοσόφους περί φύσεως. -- τούτόν φασιν ευρετήν είναι τής 
διαλεκτικής, ως 'Εμπεδοκλέα ρητορικής. 
ARISTOT. Metaph. A 3. 984a 11 'Αναξαγόρας δέ ο Κλαζομένιος τήι μέν ηλι-
κίαι πρότερος ών τούτου [als Emped.], τοίς δ' έργοις ύστερος απείρους είναί 
φησι τάς αρχάς. 
SIMPLIC. Phys. 25, 19 [aus Theophr. Phys. Opin. fr. 3. D. 477] 'Εμπε-
δοκλής ο 'Ακραγαντίνος ου πολύ κατόπιν τού 'Αναξαγόρου γεγονώς, Παρμενίδου 
δέ ζηλωτής καί πλησιαστής καί έτι μάλλον τών Πυθαγορείων. 
EUS. P. E. X 14, 15 Τηλαύγους δέ 'Ε. 
ακουστής γίνεται, καθ' όν `Ηράκλειτος ο σκοτεινός εγνωρίζετο. 
— Chron. ol. 81, 1 [456] 'Ε. καί Παρμενίδης φυσικοί φιλόσοφοι εγνωρί-
ζοντο. GELL. XVII 21, 14: 
iuxta ea tempora 
E. Agrigentinus in philosophiae naturalis studio floruit. 
ATHEN. I 5 E 'Ε. δ' ο 'Ακραγαντίνος ίπποις 
'Ολύμπια νικήσας Πυθαγορικός ών καί εμψύχων απεχόμενος εκ σμύρνης καί λιβανω-
τού καί τών πολυτελεστάτων αρωμάτων βούν αναπλάσας διένειμε τοίς εις τήν 
πανήγυριν απαντήσασιν. 
— XIV 620 D τούς δ' 'Εμπεδοκλέους Καθαρμούς εραψώιδησεν 'Ολυμπίασι 
Κλεομένης ο ραψωιδός, ώς φησιν Δικαίαρχος εν τώι 'Ολυμπικώι (fr. 47 FHG II 249). 
NICOMACHUS Porph. V. Pyth. 29, Iamb. V. P. 135, 
ών μεταλαβόντας 'Εμπεδοκλέα τε τόν 
'Ακραγαντίνον καί 'Επιμενίδην τόν Κρήτα καί ''Αβαριν τόν `Υπερβόρειον πολλαχήι 
καί αυτούς τοιαύτά τινα επιτετελεκέναι. δήλα δ' αυτών τά ποιήματα υπάρχει, 
άλλως τε καί αλεξανέμας μέν όν τό επώνυμον 'Εμπεδοκλέους, καθαρτής δέ τό 
'Επιμενίδου, αιθροβάτης δέ τό 'Αβάριδος. 
PLUTARCH de curios. 1 p. 515 c ο δέ φυσικός 'Εμπεδοκλής όρους τινά 
διασφάγα βαρύν καί νοσώδη κατά τών πεδίων τόν νότον εμπνέουσαν εμφράξας 
λοιμόν έδοξεν εκκλείσαι τής χώρας. adv. Colot. 32, 4 p. 1126 B 'Ε. δέ τούς τε 
πρώτους τών πολιτών υβρίζοντας καί διαφορούντας τά κοινά εξελέγξας <εξέβαλε> 
τήν τε χώραν απήλλαξεν ακαρπίας καί λοιμού διασφάγας όρους αποτειχίσας δι' 
ών ο νότος εις τό πεδίον υπερέβαλλε. CLEM. Strom. VI 30 (II 445, 11 St.) 'Ε. 
τε ο 'Ακραγαντίνος κωλυσανέμας επεκλήθη. λέγεται ούν από τού 'Ακράγαντος 
όρους πνέοντός ποτε ανέμου βαρύ καί νοσώδες τοίς εγχωρίοις, αλλά καί ταίς γυναιξίν 
αυτών αγονίας αιτίου γινομένου παύσαι τόν άνεμον. 
PHILOSTRAT. V. Apoll. VIII 7, 8 p. 158 τίς δ' άν σοφός εκλιπείν 
σοι δοκεί τόν υπέρ πόλεως τοιαύτης αγώνα, ενθυμηθείς μέν Δημόκριτον ελευθερώ-
σαντα λοιμού ποτε 'Αβδηρίτας, εννοήσας δέ Σοφοκλέα τόν 'Αθηναίον, ός λέγεται 
καί ανέμους θέλξαι τής ώρας υπερπνεύσαντας, ακηκοώς δέ τά 'Εμπεδοκλέους ός 
νεφέλης ανέσχε φοράν επ' 'Ακραγαντίνους ραγείσης; vgl. I 2 'Ε. τε γάρ καί Πυθα-
γόρας αυτός καί Δημόκριτος ομιλήσαντες μάγοις καί πολλά δαιμόνια ειπόντες 
ούπω υπήχθησαν τήι τέχνηι. PLIN. N. H. XXX 1, 9 certe Pythagoras, E., 
Democritus, Plato ad hanc [sc. magicen] discendam navigavere exsiliis verius 
quam peregrinationibus susceptis. hanc reversi praedicavere, hanc in arcanis 
habuere. 
IAMBLICH. V. Pyth. 113 'Ε. δέ σπασαμένου τό ξίφος 
ήδη νεανίου τινός επί τόν αυτού ξενοδόχον ''Αγχιτον [vgl. B 1], επεί δικάσας 
δημοσίαι τόν τού νεανίου πατέρα εθανάτωσε, καί αίξαντος, ως είχε συγχύσεως καί 
θυμού, ξιφήρους παίσαι τόν τού πατρός καταδικαστήν ωσανεί φονέα ''Αγχιτον, 
μεθαρμοσάμενος ως είχε τήν λύραν καί πεπαντικόν τι μέλος καί κατασταλτικόν 
μεταχειρισάμενος ευθύς ανεκρούσατο τό ‘νηπενθές άχολόν τε, κακών επίληθες απάν-
των’ κατά τόν ποιητήν [δ 221], καί τόν τε εαυτού ξενοδόχον ''Αγχιτον θανάτου 
ερρύσατο καί τόν νεανίαν ανδροφονίας. ιστορείται δ' ούτος τών 'Εμπεδοκλέους 
γνωρίμων ο δοκιμώτατος έκτοτε γενέσθαι. 
STRABO VI p. 274 νομίζειν δ' εκ τής τοιαύτης όψεως πολλά μυ-
θεύεσθαι καί μάλιστα οίά φασί τινες περί 'Εμπεδοκλέους, ότι καθάλοιτο εις τόν 
κρατήρα καί καταλίποι τού πάθους ίχνος τών εμβάδων τήν ετέραν άς εφόρει 
χαλκάς. ευρεθήναι γάρ έξω μικρόν άπωθεν τού χείλους τού κρατήρος ως ανερ-
ριμμένην υπό τής βίας τού πυρός. HORAT. Ars Poet. 458 ff. 
si veluti merulis intentus decidit auceps 
in puteum foveamve, licet ‘succurrite’ longum 
clamet ‘io cives!’, non sit qui tollere curet. 
si curet quis opem ferre et demittere funem 
’qui scis, an prudens huc se deiecerit atque 
servari nolit?’ dicam, Siculique poetae 
narrabo interitum. deus immortalis haberi 
dum cupit Empedocles, ardentem frigidus Aetnam 
insiluit. sit ius liceatque perire poetis: 
invitum qui servat, idem facit occidenti. 
[ARISTOT.] Probl. 30, 1 p. 953a 26 τών δέ ύστερον 'Ε. καί Πλάτων καί 
Σωκράτης καί έτεροι συχνοί γνωρίμων. 
AELIAN. V. H. XII 32 'Εμπεδοκλής δέ ο 'Ακραγαντίνος αλουργεί εχρήσατο 
καί υποδήμασι χαλκοίς. PHILOSTR. V. Ap. VIII 7 p. 156 'Ε. μέν 
γάρ καί στρόφιον τών αλουργοτάτων περί αυτήν [sc. τήν κόμην] αρμόσας εσόβει 
περί τάς τών `Ελλήνων αγυιάς ύμνους ξυντιθείς, ως θεός εξ ανθρώπου έσοιτο. 
SEXTUS adv. math. VII 6 'Εμπεδοκλέα μέν γάρ ο 'Αριστοτέλης 
φησί πρώτον ρητορικήν κεκινηκέναι. 
QUINT. III 1, 8 nam primus post eos quos 
poetae tradiderunt movisse aliqua circa rhetoricen E. dicitur. artium autem 
scriptores antiquissimi Corax et Tisias Siculi, quos insecutus est vir eiusdem 
insulae Gorgias Leontinus, Empedoclis, ut traditur, discipulus. ARISTOT. 
Soph. el. 33 p. 183b 31 οι δέ νύν ευδοκιμούντες [sc. ρήτορες] παραλαβόντες 
παρά πολλών οίον εκ διαδοχής κατά μέρος προαγαγόντων ούτως ηυξήκασι Τεισίας 
μέν μετά τούς πρώτους, Θρασύμαχος δέ μετά Τεισίαν κτλ. 
SCHOL. IAMBLICH. V. P. p. 198 Nauck ότι καί ο Παρμενίδης ο εξ 'Ελέας Πυθα-
γόρειος ήν: εξ ού δήλον ότι καί Ζήνων ο ‘αμφοτερόγλωσσος’ ο καί 
τάς αρχάς τής διαλεκτικής παραδούς. ώστε εκ Πυθαγόρου ήρξατο η διαλεκτική, 
ωσαύτως δέ η ρητορική: Τισίας γάρ καί Γοργίας καί Πώλος 'Εμπεδοκλέους τού 
Πυθαγορείου μαθηταί. 
GNOM. PARIS. n. 153 [Ac. Cracov. XX 152] 'Εμπεδοκλής ερωτηθείς, διά 
τί σφόδρα αγανακτεί κακώς ακούων, έφη: ‘ότι ουδέ επαινούμενος ησθήσομαι, 
ει μή κακώς ακούων λυπηθήσομαι’. 158 'Ε. πρός 
τόν λέγοντα, ότι ουδένα σοφόν ευρείν δύναμαι, ‘κατά λόγον’ είπε: ‘τόν γάρ 
ζητούντα σοφόν αυτόν πρώτον είναι δεί σοφόν’. 
EUDEM. Eth. H 1. 1235a 9 οι φυσιολόγοι καί τήν όλην φύσιν δια-
κοσμούσιν αρχήν λαβόντες τό τό όμοιον ιέναι πρός τό όμοιον, διό 'Ε. 
καί τήν κύν' έφη καθήσθαι επί τής κεραμίδος διά 
τό έχειν πλείστον όμοιον. Vgl. Magna Mor. B 11. 1208b 11φασί δέ καί κυνός 
ποτε αεί καθευδούσης επί τής αυτής κεραμίδος, ερωτηθέντα τόν 'Ε. διά τί ποτε 
η κύων επί τής αυτής κεραμίδος καθεύδει, ειπείν ότι έχει τι τήι κεραμίδι όμοιον η 
κύων. 
LUCRET. I 714ff. 
et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur 
ex igni terra atque anima procrescere et imbri. 
quorum Acragantinus cum primis Empedocles est, 
insula quem triquetris terrarum gessit in oris, 
quam fluitans circum magnis anfractibus aequor 
Ionium glaucis aspargit virus ab undis 
angustoque freto rapidum mare dividit undans 
Italiae terrarum oras a finibus eius. 
hic est vasta Charybdis, et hic Aetnaea minantur 
murmura flammarum rursum se colligere iras, 
faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis 
ad caelumque ferat flammai fulgura rursum. 
quae cum magna modis multis miranda videtur 
gentibus humanis regio visendaque fertur, 
rebus opima bonis, multa munita virum vi, 
nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se 
nec sanctum magis et mirum carumque videtur 
carmina quin etiam divini pectoris eius 
vociferantur et exponunt praeclara reperta, 
ut vix humana videatur stirpe creatus. 
ARISTOT. Poet. 1. 1447b 17 ουδέν δέ κοινόν εστιν `Ομήρωι καί 'Εμπε-
δοκλεί πλήν τό μέτρον: διό τόν μέν ποιητήν δίκαιον καλείν, τόν δέ φυσιολόγον 
μάλλον ή ποιητήν. 
MENANDER I 2, 2 φυσικοί [sc. ύμνοι] δ' οποί-
ους οι περί Παρμενίδην καί 'Εμπεδοκλέα εποίησαν, τίς η τού 'Απόλλωνος φύσις, 
τίς η τού Διός [B 6, 2] παρατιθέμενοι. καί 
οι πολλοί τών 'Ορφέως τούτου τού τρόπου. Ebenda 5, 2 εισίν δέ τοιούτοι, όταν 
'Απόλλωνος ύμνον λέγοντες ήλιον αυτόν είναι φάσκωμεν καί περί τού ηλίου τής 
φύσεως διαλεγώμεθα καί περί ''Ηρας ότι αήρ καί Ζεύς τό θερμόν [B 6, 2]. οι γάρ 
τοιούτοι ύμνοι φυσιολογικοί. καί χρώνται δέ τώι τοιούτωι τρόπωι Παρμενίδης 
καί 'Ε. ... Παρμενίδης μέν γάρ καί 'Ε. εξηγούνται, Πλάτων δέ εν βραχυτάτοις 
αναμιμνήισκει. 
LACTANT. Inst. div. II 12, 4 Empedocles, quem nescias utrumne 
inter poetas an inter philosophos numeres, quia de rerum natura versibus 
scripsit ut apud Romanos Lucretius et Varro, quattuor elementa constituit. 
QUINT. I 4, 4 ... propter Empedoclea in Graecis, Varronem ac Lucretium 
in Latinis, qui praecepta sapientiae versibus tradiderunt. 
SCHOL. ad DIONYS. Thrac. p. 168, 8 Hilgard ποιητής δέ κεκόσμηται 
τοίς τέσσαρσι τούτοις μέτρωι, μύθωι, ιστορίαι καί ποιάι λέξει, καί πάν ποίημα μή 
μετέχον τούτων ουκ έστι ποίημα, ει καί μέτρωι κέχρηται. αμέλει τόν 'Εμπεδοκλέα 
καί Τυρταίον [?] καί τούς περί αστρολογίας ειπόντας ου καλούμεν ποιητάς, ει καί 
μέτρωι εχρήσαντο διά τό μή χρήσασθαι αυτούς τοίς τών ποιητών χαρακτηριστι-
κοίς. 166, 13 ουκ έστι ποιητής ο μέτρωι μόνωι χρώμενος: ουδέ γάρ 'Εμπεδοκλής ο 
τά Φυσικά γράψας ουδ' οι περί αστρολογίας ειπόντες ουδέ ο Πύθιος εμμέτρως χρη-
σμωιδών. PLUTARCH. quom. ad. poet. aud. 2 p. 16 c [28 A 15]. ARISTOT. Rhet. 
Γ 5. 1407a 31 δεύτερον δέ τό τοίς ιδίοις ονόμασι λέγειν ..., τρίτον μή αμφιβόλοις: 
ταύτα δέ, άν μή ταναντία προαιρήται, όπερ ποιούσιν όταν μηθέν μέν έχωσι λέγειν, 
προσποιώνται δέ τι λέγειν. οι γάρ τοιούτοι εν ποιήσει λέγουσιν ταύτα οίον 'Εμ-
πεδοκλής. φενακίζει γάρ τό κύκλωι πολύ όν, καί πάσχουσιν οι ακροαταί όπερ οι 
πολλοί παρά τοίς μάντεσιν. όταν γάρ λέγωσιν αμφίβολα, συμπαρανεύουσιν ‘Κροί-
σος ''Αλυν διαβάς μεγάλην αρχήν καταλύσει’. Meteor. B 3. 357a 24 ομοίως δέ 
γελοίον καί εί τις ειπών <ιδρώτα> τής γής είναι τήν θάλατταν οίεταί τι σαφές 
ειρηκέναι, καθάπερ 'Ε. [B 55]: πρός ποίησιν μέν γάρ ούτως ειπών ίσως είρηκεν 
ικανώς (η γάρ μεταφορά ποιητικόν), πρός δέ τό γνώναι τήν φύσιν ουχ ικανώς. 
CICERO de oratore I 50, 217 licet ista ratione dicamus pila bene et duodecim 
scriptis ludere proprium esse iuris civilis, quoniam utrumque eorum P. Mucius 
optime fecerit eademque ratione dicantur ei quos φυσικούς Graeci nominant, 
eidem poetae, quoniam Empedocles physicus egregium poema fecerit. 
DIONYSIUS de comp. verb. 22 ταύτης τής αρμονίας [τής αυ-
στηράς] πολλοί μέν εγένοντο ζηλωταί κατά τε ποίησιν καί ιστορίαν καί λόγους 
πολιτικούς, διαφέροντες δέ τών άλλων εν μέν επικήι ποιήσει ό τε Κολοφώνιος 'Αντί-
μαχος καί 'Εμπεδοκλής ο φυσικός, εν δέ μελοποιίαι Πίνδαρος, εν τραγωιδίαι δ' 
Αισχύλος ... 
CICERO ad Qu. fr. II 9, 3 Lucreti poemata, ut scribis, ita sunt: multis 
luminibus ingeni, multae etiam artis sed cum veneris — . virum te putabo, 
si Sallusti Empedoclea legeris, hominem non putabo. 
ARISTOT. Metaphys. A 3. 984a 8 'Ε. δέ τά τέτταρα πρός τοίς ειρημένοις 
[ύδωρ, αήρ, πύρ] γήν προσθείς τέταρτον: ταύτα γάρ αεί διαμένειν καί ου 
γίγνεσθαι αλλ' ή πλήθει καί ολιγότητι συγκρινόμενα καί διακρινόμενα εις έν τε 
καί εξ ενός. SIMPL. Phys. 25. 21 ούτος δέ τά μέν 
σωματικά στοιχεία ποιεί τέτταρα, πύρ καί αέρα καί ύδωρ καί γήν, αίδια μέν όντα, 
πλήθει δέ καί ολιγότητι μεταβάλλοντα κατά τήν σύγκρισιν καί διάκρισιν, τάς δέ 
κυρίως αρχάς, υφ' ών κινείται ταύτα, Φιλίαν καί Νείκος. δεί γάρ διατελείν εναλλάξ 
κινούμενα τά στοιχεία, ποτέ μέν υπό τής Φιλίας συγκρινόμενα, ποτέ δέ υπό τού 
Νείκους διακρινόμενα: ώστε καί έξ είναι κατ' αυτόν τάς αρχάς. καί γάρ όπου 
μέν ποιητικήν δίδωσι δύναμιν τώι Νείκει καί τήι Φιλίαι όταν λέγηι <‘άλλοτε .. 
έχθει’> [B 17, 7. 8], ποτέ δέ τοίς τέτταρσιν ως ισόστοιχα συντάττει καί ταύτα 
όταν λέγηι <‘τοτέ ... πλάτος τε’> [B 17, 17 — 20]. 
PLATO Soph. 242 C D μύθόν τινα έκαστος φαίνεταί μοι διηγείσθαι παισίν 
ως ούσιν ημίν, ο μέν ως τρία τά όντα, πολεμεί δέ αλλήλοις ενίοτε αυτών άττα 
πηι, τοτέ δέ καί φίλα γιγνόμενα γάμους τε καί τόκους καί τροφάς τών εκγόνων 
παρέχεται. δύο δέ έτερος ειπών, υγρόν καί ξηρόν ή θερμόν καί ψυχρόν, συνοικίζει 
τε αυτά καί εκδίδωσι. τό δέ παρ' ημών 'Ελεατικόν έθνος, από 
Ξενοφάνους τε καί έτι πρόσθεν αρξάμενον, ως ενός 
όντος τών πάντων καλουμένων ούτω διεξέρχεται τοίς μύθοις. 'Ιάδες δέ καί Σικελαί 
τινες ύστερον Μούσαι ξυνενόησαν, ότι συμπλέκειν 
ασφαλέστατον αμφότερα καί λέγειν, ως τό όν πολλά τε καί έν εστιν, έχθραι δέ καί 
φιλίαι συνέχεται. ‘διαφερόμενον γάρ αεί ξυμφέρεται’, φασίν αι συντονώτεραι τών 
Μουσών [22 B 10], αι δέ μαλακώτεραι τό μέν αεί ταύθ' ούτως έχειν εχάλασαν, 
εν μέρει δέ τοτέ μέν έν είναί φασι τό πάν καί φίλον υπ' 'Αφροδίτης, τοτέ δέ πολλά 
καί πολέμιον αυτό αυτώι διά Νείκός τι [31 B 17]. 
[PLUT.] Stromat. ap. Eus. P. E. I 8, 10 
'Ε. ο 'Ακραγαντίνος στοιχεία τέσσαρα, πύρ ύδωρ αιθέρα γαίαν. 
αιτίαν δέ τούτων Φιλίαν καί Νείκος. εκ πρώτης φησί τής τών στοιχείων κράσεως 
αποκριθέντα τόν αέρα περιχυθήναι κύκλωι: μετά δέ τόν αέρα τό πύρ εκδραμόν καί 
ουκ έχον ετέραν χώραν άνω εκτρέχειν υπό τού περί τόν αέρα πάγου. είναι δέ 
κύκλωι περί τήν γήν φερόμενα δύο ημισφαίρια τό μέν καθόλου πυρός, τό δέ μικτόν 
εξ αέρος καί ολίγου πυρός, όπερ οίεται τήν νύκτα είναι. τήν δέ αρχήν τής κινήσεως 
συμβήναι από τού τετυχηκέναι κατά <τι> τόν αθροισμόν επιβρίσαντος τού πυρός. 
ο δέ ήλιος τήν φύσιν ουκ έστι πύρ, αλλά τού πυρός αντανάκλασις ομοία τήι αφ' 
ύδατος γινομένηι. σελήνην δέ φησιν συστήναι καθ' εαυτήν εκ τού αποληφθέντος 
αέρος υπό τού πυρός. τούτον γάρ παγήναι καθάπερ καί τήν χάλαζαν. τό δέ φώς 
αυτήν έχειν από τού ηλίου. τό δέ ηγεμονικόν ούτε εν κεφαλήι ούτε εν θώρακι, 
αλλ' εν αίματι. όθεν καθ' ό τι άν μέρος τού σώματος πλείον ήι παρεσπαρμένον 
(τό ηγεμονικόν οίεται), κατ' εκείνο προτερείν τούς ανθρώπους. 
HIPPOL. Ref. I 3 (D. 558, W. 9) (1) 'Ε. δέ μετά τούτους 
γενόμενος καί περί δαιμόνων φύσεως είπε πολλά, ως αναστρέφονται διοικούντες τά 
κατά τήν γήν, όντες πλείστοι. ούτος τήν τού παντός αρχήν Νείκος καί Φιλίαν έφη 
καί τό τής μονάδος νοερόν πύρ τόν θεόν καί συνεστάναι εκ πυρός τά πάντα καί 
εις πύρ αναλυθήσεσθαι. ώι σχεδόν καί οι Στωικοί συντίθενται δόγματι εκπύρωσιν 
προσδοκώντες. (2) μάλιστα δέ πάντων συγκατατίθεται τήι μετενσωματώσει 
ούτως ειπών: ‘ήτοι ... ιχθύς’> [B 117]. (3) ούτος πάσας εις πάντα τά ζώια 
μεταλλάττειν είπε τάς ψυχάς. καί γάρ ο τούτων διδάσκαλος Πυθαγόρας έφη 
εαυτόν Εύφορβον γεγονέναι τόν επί ''Ιλιον στρατεύσαντα, φάσκων επιγινώσκειν 
τήν ασπίδα. 
AET. I 7, 28 (D. 303 vgl. Stob. I 35, 17 W.) <'Εμπεδοκλής σφαιροειδές 
καί αίδιον καί ακίνητον τό έν> καί τό μέν έν τήν ανάγκην, ύλην δέ αυτής τά τέτταρα 
στοιχεία, είδη δέ τό Νείκος καί τήν Φιλίαν. λέγει δέ καί τά στοιχεία θεούς καί 
τό μίγμα τούτων τόν κόσμον καί πρός τ<ούτοις τόν Σφαίρον, εις όν πάντα ταύτ>' 
αναλυθήσεται, τό μονοειδές. καί θείας μέν οίεται τάς ψυχάς, θείους δέ καί τούς 
μετέχοντας αυτών καθαρούς καθαρώς. 
— I 3, 20 (D. 286) 'Ε. Μέτωνος 'Ακραγαντίνος τέτταρα μέν λέγει στοι-
χεία, πύρ αέρα ύδωρ γήν, δύο δέ αρχικάς δυνάμεις, Φιλίαν τε καί Νείκος, ών η μέν 
εστιν ενωτική, τό δέ διαιρετικόν. φησί δέ ούτως: <‘τέσσαρα ... βρότειον’> [B 6]. 
Δία μέν γάρ λέγει τήν ζέσιν καί τόν αιθέρα, <''Ηρην δέ φερέσβιον> τόν αέρα, 
τήν δέ γήν τόν <'Αιδωνέα, Νήστιν> δέ καί <κρούνωμα βρότειον> οιονεί τό 
σπέρμα καί τό ύδωρ. STOB. Ecl. 
I 10, 11 b p. 121 W. 'Ε. Δία μέν λέγει τήν ζέσιν <καί> τόν 
αιθέρα, <''Ηρην> δέ φερέσβιον τήν γήν, αέρα δέ <τόν 'Αιδωνέα>, επειδή φώς οικείον 
ουκ έχει, αλλά υπό ηλίου καί σελήνης καί άστρων καταλάμπεται, <Νήστιν> δέ καί 
<κρούνωμα βρότειον> τό σπέρμα καί τό ύδωρ. εκ τεσσάρων ούν στοιχείων τό 
πάν, τής τούτων φύσεως εξ εναντίων συνεστώσης, ξηρότητός τε καί υγρότητος 
καί θερμότητος καί ψυχρότητος, υπό τής πρός άλληλα αναλογίας καί κράσεως 
εναπεργαζομένης τό πάν καί μεταβολάς μέν μερικάς υπομενούσης, τού δέ παντός 
λύσιν μή επιδεχομένης. λέγει γάρ ούτως: <‘άλλοτε ... έχθει’> [B 17, 7. 8]. HIPPOL. 
Ref. VII 29 (p. 211 W.) 
<Ζεύς> εστι τό πύρ, <''Ηρη> δέ <φερέσβιος> η γή η φέρουσα τούς πρός τόν 
βίον καρπούς, <'Αιδωνεύς> δέ ο αήρ, ότι πάντα δι' αυτού βλέποντες μόνον αυτόν 
ου καθορώμεν, <Νήστις> δέ τό ύδωρ: μόνον γάρ τούτο όχημα τροφής [αίτιον] γινό-
μενον πάσι τοίς τρεφομένοις, αυτό καθ' αυτό τρέφειν ου δυνάμενον τά τρεφόμενα. 
ει γάρ έτρεφε, φησίν, ουκ άν ποτε λιμώι κατελήφθη τά ζώια, ύδατος εν τώι κόσμωι 
πλεονάζοντος αεί. διά τούτο Νήστιν καλεί τό ύδωρ, ότι τροφής αίτιον γινόμενον 
τρέφειν ουκ ευτονεί τά τρεφόμενα. PHILODEM. de pietate 2 p. 63 G. (Philippson 
Herm. 55, 1920, 277) <τήν δ' ''Ηρ>αν καί τ<όν Δία φη>σίν αέρα τ<ε καί πύρ> είν' 
'Εμπε<δοκλής εν τ>οίς ύμνοις. 
GALEN. in Hipp. nat. hom. XV 32 K. CMG V 9, 1 p. 19, 7 'Ε. εξ αμετα-
βλήτων τών τεσσάρων στοιχείων ηγείτο γίνεσθαι τήν τών συνθέτων σωμάτων 
φύσιν, ούτως αναμεμειγμένων αλλήλοις τών πρώτων, ωσεί τις λειώσας ακριβώς 
καί χνοώδη ποιήσας ιόν καί χαλκίτην καί καδμείαν καί μίσυ μείξειεν, ως μηδέν εξ 
αυτών δύνασθαι μεταχειρίσασθαι χωρίς ετέρου. Ebenda p. 27, 22 πρώτος ών 
ίσμεν `Ιπποκράτης απεφήνατο κεράννυσθαι τά στοιχεία ... καί ταύτηι διήνεγκεν 
'Εμπεδοκλέους: κακείνος γάρ εκ μέν τών αυτών στοιχείων, ών καί `Ιπποκράτης, 
γεγονέναι φησίν ημάς τε καί τά άλλα σώματα πάντα τά περί τήν γήν, ου μήν 
κεκραμένων γε δι' αλλήλων αλλά κατά σμικρά μόρια παρακειμένων τε καί ψαυόντων. 
AEt. II 7, 6 (D. 336) 'Ε. έλεγε μή διά παντός εστώτας είναι μηδ' ωρι-
σμένους τούς τόπους τών στοιχείων, αλλά πάντα τούς αλλήλων μεταλαμβάνειν. 
ACHILL. Is. 4 p. 34, 20 M. ο δέ 'Ε. ου δίδωσι τοίς στοιχείοις ωρισμένους τόπους, 
αλλ' αντιπαραχωρείν αλλήλοις φησίν, ώστε τήν γήν μετέωρον φέρεσθαι καί τό 
πύρ ταπεινότερον. 
ARISTOT. de gen. et corr. Β 3. 330b 19 ένιοι δ' ευθύς τέτταρα λέγουσιν 
οίον 'Ε.: συνάγει δέ καί ούτος εις τά δύο: τώι γάρ πυρί τάλλα πάντα αντι-
τίθησιν. 
— Metaph. Α 4. 985a 21 καί 'Ε. επί πλέον μέν χρήται τούτου 
τοίς αιτίοις, ου μήν ούθ' ικανώς ούτ' εν τούτοις ευρίσκει τό ομολογού-
μενον: πολλαχού γούν αυτώι η μέν Φιλία διακρίνει, τό δέ Νείκος συγκρίνει. όταν 
μέν γάρ εις τά στοιχεία διίστηται τό πάν υπό τού Νείκους, τό τε πύρ εις έν συγκρί-
νεται καί τών άλλων στοιχείων έκαστον: όταν δέ πάλιν υπό τής Φιλίας συνίωσιν 
εις τό έν, αναγκαίον εξ εκάστου τά μόρια διακρίνεσθαι πάλιν. 'Ε. μέν ούν παρά τούς 
πρότερον πρώτος τό τήν αιτίαν διελείν εισήνεγκεν, ου μίαν ποιήσας τήν τής κινή-
σεως αρχήν αλλ' ετέρας τε καί εναντίας. έτι δέ τά ως εν ύλης είδει λεγόμενα στοιχεία 
τέτταρα πρώτος είπεν. ου μήν χρήταί γε τέτταρσιν, αλλ' ως δυσίν ούσι μόνοις, 
πυρί μέν καθ' αυτό, τοίς δ' αντικειμένοις ως μιάι φύσει, γήι τε καί αέρι καί ύδατι. 
λάβοι δ' άν τις αυτό θεωρών εκ τών επών. 
— Phys. Θ 1. 252a 7 έοικεν 'Ε. άν ειπείν ως τό κρατείν καί κινείν εν 
μέρει τήν Φιλίαν καί τό Νείκος υπάρχει τοίς πράγμασιν εξ ανάγκης, ηρεμείν δέ 
τόν μεταξύ χρόνον. 
— Metaph. Α 4. 984b 32 επεί δέ καί ταναντία τοίς αγαθοίς ενόντα εφαί-
νετο εν τήι φύσει, καί ου μόνον τάξις καί τό καλόν αλλά καί αταξία καί τό αισχρόν, 
καί πλείω τά κακά τών αγαθών καί τά φαύλα τών καλών, ούτως άλλος τις Φιλίαν 
εισήνεγκε καί Νείκος, εκάτερον εκατέρων αίτιον τούτων. ει γάρ τις ακολουθοίη 
καί λαμβάνοι πρός τήν διάνοιαν καί μή πρός ά ψελλίζεται λέγων 'Ε., ευρήσει τήν 
μέν Φιλίαν αιτίαν ούσαν τών αγαθών, τό δέ Νείκος τών κακών: ώστ' εί τις φαίη 
τρόπον τινά καί λέγειν καί πρώτον λέγειν τό κακόν καί τό αγαθόν αρχάς 'Εμπε-
δοκλέα, τάχ' άν λέγοι καλώς, είπερ τό τών αγαθών απάντων αίτιον αυτό ταγαθόν 
εστι [καί τών κακών τό κακόν]. 
— de gen. et corr. Β 6. 333b 19 ο δέ τήν μίξιν μόνον επαινεί. 
καίτοι τά γε στοιχεία διακρίνει ου τό Νείκος αλλ' η Φιλία, τά φύσει πρότερα τού 
θεού: θεοί δέ καί ταύτα. 
PHILOP. de gen. et corr. 19, 3 Vitelli πρός μέν γάρ τά φαινόμενα εναν-
τία λέγει αναιρών τήν αλλοίωσιν εναργή ούσαν, πρός εαυτόν δέ διότι λέγει μέν 
αμετάβλητα τά στοιχεία, καί αυτά μέν μή γίνεσθαι εξ αλλήλων τά δέ άλλα εκ τού-
των: πάλιν δέ φησι τής Φιλίας κρατούσης τά πάντα έν γίνεσθαι καί τόν Σφαίρον 
αποτελείν άποιον υπάρχοντα, ως μηκέτι μήτε τήν τού πυρός μήτε τών άλλων τινός 
σώιζεσθαι εν αυτώι ιδιότητα, αποβάλλοντος εκάστου τών στοιχείων τό οικείον 
είδος. 
ARISTOT. de caelo Γ 2. 301a 14 εκ διεστώτων δέ καί κινουμένων ουκ εύλο-
γον ποιείν τήν γένεσιν. διό καί 'Ε. παραλείπει τήν επί τής Φιλότητος: ου γάρ άν 
ηδύνατο συστήσαι τόν ουρανόν εκ κεχωρισμένων μέν κατασκευάζων, σύγκρισιν δέ 
ποιών διά τήν Φιλότητα: εκ διακεκριμένων γάρ συνέστηκεν ο κόσμος τών στοι-
χείων. ώστ' αναγκαίον γίνεσθαι εξ ενός καί συγκεκριμένου. d. gen. et corr. B 
7. 334a 5 άμα δέ καί τόν κόσμον ομοίως έχειν φησίν επί τε τού Νείκους νύν καί 
πρότερον επί τής Φιλίας. 
— de gen. et corr. Β 7. 334a 26 εκείνοις τε γάρ τοίς λέγουσιν ως 'Ε. 
τίς έσται τρόπος; ανάγκη γάρ σύνθεσιν είναι καθάπερ εκ πλίνθων καί λίθων τοίχος: 
καί τό μείγμα δέ τούτο εκ σωιζομένων μέν έσται τών στοιχείων, κατά μικρά δέ 
παρ' άλληλα συγκειμένων: ούτω δή σάρξ καί τών άλλων έκαστον. AET. I 13, 1 
(D. 312) 'Εμπεδοκλής έφη πρό τών τεττάρων στοιχείων θραύσματα ελάχιστα οιονεί 
στοιχεία πρό τών στοιχείων ομοιομερή. 17, 3 'Ε. καί Ξενοκράτης εκ 
μικροτέρων όγκων τά στοιχεία συγκρίνει, άπερ εστίν ελάχιστα καί οιονεί στοιχεία 
στοιχείων. GALEN. in Hipp. de nat. h. XV 49 K. CMG V 9, 1 p. 27, 24 
κακείνος γάρ [Emp.] εκ μέν τών αυτών στοιχείων, ών καί `Ιπποκράτης, γεγονέναι 
φησίν ημάς τε καί τά άλλα σώματα πάντα τά περί τήν γήν, ου μήν κεκραμένων 
γε δι' αλλήλων, αλλά κατά μικρά μόρια παρακειμένων τε καί ψαυόντων [vgl. 
IV 762 κατά σμικρά μόρια καταθραυομένων]. 
— de caelo Γ 6. 305a 1 ει δέ στήσεται η διάλυσις, ήτοι άτομον 
έσται τό σώμα εν ώι ίσταται ή διαιρετόν μέν, ου μέντοι διαιρεθησόμενον ουδέποτε, 
καθάπερ 'Ε. βούλεται λέγειν. 
AET. I 24, 2 'Ε., 'Αναξαγόρας, Δημόκριτος, 'Επίκουρος καί πάν-
τες όσοι κατά συναθροισμόν τών λεπτομερών σωμάτων κοσμοποιούσι, συγκρίσεις 
μέν καί διακρίσεις εισάγουσι, γενέσεις δέ καί φθοράς ου κυρίως: ου γάρ κατά τό 
ποιόν εξ αλλοιώσεως, κατά δέ τό ποσόν εκ συναθροισμού ταύτας γίνεσθαι. Vgl. 
ARISTOT. de cael. Γ 5. 
— I 26, 1 'Ε. ουσίαν ανάγκης αιτίαν χρηστικήν τών αρχών καί 
τών στοιχείων. PLUT. de an. procr. 27, 2 p. 1026 B ανάγκην, ήν ειμαρμένην οι 
πολλοί καλούσιν, 'Ε. δέ Φιλίαν ομού καί Νείκος. 
ARISTOT. Phys. Α 4. 187a 20 οι δ' εκ τού ενός ενούσας τάς εναντιότητας 
εκκρίνεσθαι, ώσπερ 'Αναξίμανδρός φησι καί όσοι δ' έν καί πολλά φασιν είναι, 
ώσπερ 'Ε. καί 'Αναξαγόρας: εκ τού μείγματος γάρ καί ούτοι εκκρίνουσι τάλλα. 
διαφέρουσι δ' αλλήλων τώι τόν μέν περίοδον ποιείν τούτων, τόν δ' 
άπαξ, καί τόν μέν άπειρα τά τε ομοιομερή καί ταναντία, τόν δέ τά καλού-
μενα στοιχεία. 
AET. I 5, 2 (D. 291) 'Εμπεδοκλής δέ κόσμον μέν ένα, ου μέντοι τό πάν 
είναι τόν κόσμον, αλλά ολίγον τι τού παντός μέρος, τό δέ λοιπόν αργήν ύλην. 
PLATO Leg. X 889 B πύρ καί ύδωρ καί γήν καί αέρα φύσει πάντα είναι 
καί τύχηι φασί, τέχνηι δέ ουδέν τούτων, καί τά 
μετά ταύτα αύ σώματα, γής τε καί ηλίου καί σελήνης άστρων τε πέρι, διά τούτων 
γεγονέναι παντελώς όντων αψύχων. τύχηι δέ φερόμενα τήι τής δυνάμεως έκαστα 
εκάστων ήι ξυμπέπτωκεν αρμόττοντα οικείως πως, θερμά ψυχροίς ή ξηρά πρός 
υγρά καί μαλακά πρός σκληρά, καί πάντα οπόσα τήι τών εναντίων κράσει κατά 
τύχην εξ ανάγκης συνεκεράσθη, ταύτηι καί κατά ταύτα ούτω γεγεννηκέναι τόν τε 
ουρανόν όλον καί πάντα οπόσα κατ' ουρανόν, καί ζώια αύ καί φυτά ξύμπαντα, 
ωρών πασών εκ τούτων γενομένων, ου δέ διά νούν, φασίν, ουδέ διά τινα θεόν ουδέ 
διά τέχνην, αλλά ό λέγομεν, φύσει καί τύχηι. 
PHILO de provid. II 60 p. 86 
eodem modo etiam mundi partes confici videntur, ut dicit 
Empedocles. postquam enim secretus est aether (d. i. μετά τό διακριθήναι 
τόν αιθέρα), aer et ignis sursus volaverunt et caelum formatum quod 
in latissimo spatio circumferebatur. ignis autem, qui caelo paulo inferior 
manserat, ipse quoque in radios solis coacervatus est. terra vero in unum 
concurrens et necessitate quadam concreta (πιληθείσα) in medio apparens 
consedit. porro circa eam undique aether, quia multo levior erat, volvitur 
neque umquam desistit. quietis autem inde causa per deum [?], non vero 
per sphaeras multas super se invicem positas, quarum circumrotationes 
poliverint figuram, quia circa eam [sc. terram] circumiectus est (περιεβλήθη) 
typi cuiusdam gyrus mirabilis (magnae enim et multiplicis formae vim 
habet), ideo nec huc nec illuc cadit ista. AET. II 6, 3 (D. 334) 'Ε. τόν μέν 
αιθέρα πρώτον διακριθήναι, δεύτερον δέ τό πύρ, εφ' ώι τήν γήν, εξ ής άγαν 
περισφιγγομένης τήι ρύμηι τής περιφοράς αναβλύσαι τό ύδωρ: εξ ού θυμιαθήναι 
τόν αέρα, καί γενέσθαι τόν μέν ουρανόν εκ τού αιθέρος, τόν δέ ήλιον εκ τού πυρός, 
πιληθήναι δέ εκ τών άλλων τά περίγεια. 
AET. II 31, 4 (D. 363) 'Ε. τού ύψους τού από τής γής εις τόν ουρανόν, 
ήτις εστίν αφ' ημών ανάτασις, πλείονα είναι τήν κατά τό πλάτος διάστασιν, κατά 
τούτο τού ουρανού μάλλον αναπεπταμένου διά τό ωιώι παραπλησίως τόν κόσμον 
κείσθαι. 1, 4 (D. 328) 'Ε. τόν τού ηλίου περίδρομον είναι περιγραφήν τού πέρατος 
τού κόσμου. 10, 2 (D. 339) 'Ε. δεξιά μέν αυτού [sc. τού κόσμου] τά κατά τόν 
θερινόν τροπικόν, αριστερά δέ τά κατά τόν χειμερινόν. 
— II 11, 2 (D. 339) 'Ε. στερέμνιον είναι τόν ουρανόν εξ αέρος συμπαγέν-
τος υπό πυρός κρυσταλλοειδώς, τό πυρώδες καί τό αερώδες εν εκατέρωι τών ημι-
σφαιρίων περιέχοντα. ACHILL. Is. 5 p. 34, 29 M. 'Ε. δέ κρυσταλλώδη τούτον 
είναί φησιν εκ τού παγετώδους συλλεγέντα. SCHOL. BASILII 22 (ed. Pasquali 
Go+tt. Nachr. 1910, 200. 219) 'Ε. δέ υδροπαγή τόν ουρανόν] καί οιονεί 
κρυσταλλώδες πίλημα. LACTANT. de opif. dei 17, 6 an si mihi quispiam 
dixerit aeneum esse caelum aut vitreum aut, ut Empedocles ait, aerem 
glaciatum, statimne assentiar ? 
— II 4, 8 (D. 331) 'Ε. τόν κόσμον φθείρεσθαι κατά τήν αντεπικράτειαν 
τού Νείκους καί τής Φιλίας. SIMPL. de caelo 293, 18 οι δέ εναλλάξ γίνεσθαι καί 
φθείρεσθαι τόν αυτόν καί πάλιν γενόμενον πάλιν φθείρεσθαι [sc. τόν κόσμον] 
λέγουσι, καί αίδιον είναι τήν τοιαύτην διαδοχήν, ώσπερ 'Ε. τήν Φιλίαν λέγων καί 
τό Νείκος παρά μέρος επικρατούντα τήν μέν συνάγειν τά πάντα εις έν καί φθεί-
ρειν τόν τού Νείκους κόσμον καί ποιείν εξ αυτού τόν Σφαίρον, τό δέ Νείκος δια-
κρίνειν πάλιν τά στοιχεία καί ποιείν τόν τοιούτον κόσμον. 
305, 21 Πλάτων καί 'Ε. καί 'Αναξαγόρας καί οι άλλοι φυσικοί τήν τών συνθέτων 
από τών απλών γένεσιν κατά τόν εξ υποθέσεως τούτον τρόπον [d. h. διδασκαλίας 
χάριν 304, 5] φαίνονται παραδιδόντες ... ωσεί καί προϋπήρχον τώι χρόνωι τά 
εξ ών γίνεται τά γινόμενα. ARISTOT. Metaph. Β 4. 1000b 18 ου γάρ τά 
μέν φθαρτά, τά δ' άφθαρτα ποιεί τών όντων, αλλ' άπαντα φθαρτά πλήν τών 
στοιχείων. 
— II 13, 2 (D. 341) 'Ε. πύρινα [sc. είναι τά άστρα] εκ τού πυρώδους, 
όπερ ο αήρ εν εαυτώι περιέχων εξανέθλιψε κατά τήν πρώτην διάκρισιν. 
— II 13, 11 (D. 342) 'Ε. τούς μέν απλανείς αστέρας συνδεδέσθαι τώι 
κρυστάλλωι, τούς δέ πλανήτας ανείσθαι. 
ACHILL. Is. 16 p. 43, 2 M. εισί δέ οί πρώτον τόν ήλιον λέγουσιν, 
δευτέραν δέ τήν σελήνην, τρίτον δέ τόν Κρόνον. η δέ πλείων δόξα πρώτην τήν 
σελήνην, επεί καί απόσπασμα τού ηλίου λέγουσιν αυτήν. ως καί 'Ε. <‘κυκλοτε-
ρές ... φώς’> [B 45]. 
AET. II 20, 13 (D. 350) 'Ε. δύο ηλίους: τόν μέν αρχέτυπον, πύρ όν εν 
τώι ετέρωι ημισφαιρίωι τού κόσμου, πεπληρωκός τό ημισφαίριον, αιεί κατ' αντικρύ 
τήι ανταυγείαι εαυτού τεταγμένον: τόν δέ φαινόμενον, ανταύγειαν εν τώι ετέρωι 
ημισφαιρίωι τώι τού αέρος τού θερμομιγούς πεπληρωμένωι, από κυκλοτερούς τής 
γής κατ' ανάκλασιν γιγνομένην εις τόν ήλιον τόν κρυσταλ-
λοειδή, συμπεριελκομένην δέ τήι κινήσει τού πυρίνου. ως δέ βραχέως ειρήσθαι 
[συντεμόντα], ανταύγειαν είναι τού περί τήν γήν πυρός τόν ήλιον. 21, 2 (D. 351) 
ίσον τήι γήι τόν κατά τήν ανταύγειαν. 
ARISTOT. de anima Β 6. 418b 20 ουκ ορθώς 'Ε. ουδ' εί τις άλλος ούτως είρη-
κεν, ως φερομένου τού φωτός καί γιγνομένου ποτέ μεταξύ τής γής καί τού περιέχον-
τος, ημάς δέ λανθάνοντος ... εν μικρώι μέν γάρ διαστήματι λάθοι άν, απ' ανατολής 
δ' επί δυσμάς τό λανθάνειν μέγα λίαν τό αίτημα. de sensu 6. 446a 26 καθάπερ 
καί 'Ε. φησιν αφικνείσθαι πρότερον τό από τού ηλίου φώς εις τό μεταξύ, πρίν 
πρός τήν όψιν ή επί τήν γήν. Vgl. PHILOP. de anima 344, 34 (zu Ar. 418b 20) 
'Ε. ός έλεγεν απορρέον τό φώς σώμα όν εκ τού φωτίζοντος σώματος γίνεσθαι 
πρώτον εν τώι μεταξύ τόπωι τής τε γής καί τού ουρανού, είτα αφικνείσθαι 
πρός ημάς, λανθάνειν δέ τήν τοιαύτην αυτού κίνησιν διά τήν ταχυτήτα. COD. 
ATHENIENS. 1249 s. XVIIIin. f. 110r δευτέρα δόξα εστί 
τών λεγόντων τό φώς λεπτομερεστάτην τού φωταυγούς φλόγα είναι μεγίστηι 
ορμήι αποπαλλομένην: αύτη η δόξα φαίνεται 'Εμπεδοκλέους είναι. διισχυρίζονται 
δέ αποδείξαι λόγοις τοιοίσδε: εν ώι αι τού σώματος ιδιότητες ανήκουσιν, εκείνό εστι 
σώμα, αλλά τού φωτός εστι τό ανακλάσθαι καί διαθραύεσθαι, άτινά εισιν ιδιότητες 
μόνον σώματος: άρα εστίν σώμα. 
AET. II 8, 2 (D. 338) 'Ε. τού αέρος είξαντος τήι τού ηλίου ορμήι επικλι-
θήναι τάς άρκτους, καί τά μέν βόρεια υψωθήναι, τά δέ νότια ταπεινωθήναι, καθ' 
ό καί τόν όλον κόσμον. 23, 3 (D. 353) 'Ε. υπό τής περιεχούσης αυτόν σφαίρας κω-
λυόμενον άχρι παντός ευθυπορείν καί υπό τών τροπικών κύκλων [sc. τόν ήλιον 
τρέπεσθαι]. 
— II 24, 7 (D. 354) σελήνης αυτόν υπερχομένης [sc. ήλιον εκλείπειν]. 
— II 25, 15 (D. 357) 'Ε. αέρα συνεστραμμένον, νεφοειδή, πεπηγότα υπό 
πυρός, ώστε σύμμικτον [sc. τήν σελήνην]. PLUT. de fac. in orbe lun. 5, 6 
p. 922c καί γάρ 'Εμπεδοκλεί δυσκολαίνουσι πάγον αέρος χαλαζώδη ποιούντι τήν 
σελήνην υπό τής τού πυρός σφαίρας περιεχόμενον. AET. II 27, 3 (D. 358) δισκο-
ειδή. PLUT. Quaest. Rom. 101 p. 288 B τό γάρ φαινόμενον σχήμα τής σελήνης, 
όταν ήι διχόμηνος, ου σφαιροειδές αλλά φακοειδές εστι καί δισκοειδές, ως δ' 'Ε. 
οίεται, καί τό υποκείμενον. AET. II 28, 5 (D. 358) Θαλής πρώτος έφη υπό τού 
ηλίου φωτίζεσθαι. Πυθαγόρας, Παρμενίδης, 'Ε. ... ομοίως. 
— II 31, 1 (D. 362) 'Ε. διπλάσιον απέχειν τήν σελήνην από τού ηλίου 
ήπερ από τής γής (Plut.): διπλ. απ. τής σελήνης από γής ήπερ από τού ηλίου 
(Stob.) [sollte heissen: διπλ. απέχειν τόν ήλιον από τής γής ήπερ τήν σελήνην]. 
HIPPOL. I 4, 3 (D. 559, W. 9) ώσπερ δ' 'Ε. πάντα τόν καθ' ημάς τόπον έφη 
κακών μεστόν είναι καί μέχρι μέν σελήνης τά κακά φθάνειν εκ τού περί γήν τόπου 
ταθέντα, περαιτέρω δέ μή χωρείν, άτε καθαρωτέρου τού υπέρ τήν σελήνην παντός 
όντος τόπου: ούτω καί τώι `Ηρακλείτωι έδοξεν. 
ARISTOT. Meteor. Β 9. 369b 12 τινές λέγουσιν ως εν 
τοίς νέφεσιν εγγίνεται πύρ. τούτο δ' 'Ε. μέν φησιν είναι τό εμπεριλαμβανόμενον 
τών τού ηλίου ακτίνων. AET. III 3, 7 (D. 368) 'Ε. έμπτωσιν φωτός εις νέφος 
εξείργοντος τόν ανθεστώτα αέρα, ού τήν μέν σβέσιν καί τήν θραύσιν κτύπον 
απεργάζεσθαι, τήν δέ λάμψιν αστραπήν, κεραυνόν δέ τόν τής αστραπής τόνον. 
OLYMPIOD. in Meteor. Α 13, 102, 1 Stu+ve τί τό κινούν αυτούς 
λοξήν κίνησιν; ότι ου τό γεώδες καί τό πυρώδες τήν εναντίαν κινούμενα κίνησιν, 
ως 'Ε. ώιετο, αλλ' ο κύκλωι κινούμενος αήρ. 
AET. III 8, 1 (D. 375) 'Ε. καί οι Στωικοί χειμώνα μέν γίνεσθαι τού αέρος 
επικρατούντος τήι πυκνώσει εις τό ανωτέρω βιαζομένου, θερείαν δέ τού πυρός, 
όταν εις τό κατωτέρω βιάζηται. 
PHILO de prov. II 61 p. 86 deinde 
ratiocinatus de mari ait: postquam concretum est id quod 
erat in extremitate orae maxime grandinis more [vgl. A 30 I 288, 31], aqua 
limosa <facta est>. quidquid enim in terra humidi est, in demissis depressis-
que eius locis a ventis certatim flantibus nexibus quam fortissimis undique 
comprimi solebat. TZETZ. Exeg. Iliad. p. 42, 17 ed. Herm. κατά γάρ 'Ε. τόν 
φυσικόν καί μετά τό γήν φανήναι καί θάλασσαν ατάκτως [καί] έτι τά στοιχεία 
κεκίνητο ποτέ μέν τού πυρός υπερνικώντος καί καταφλέγοντος, οτέ δέ τής υδα-
τώδους υπερβλυζούσης καί κατακλυζούσης επιρροής. AET. III 16, 3 (D. 381) 
'Ε. ιδρώτα τής γής εκκαιομένης υπό τού ηλίου διά τήν επί τό πλείον πίλησιν 
[vgl. II 6, 3 u. B 55]. AELIAN. Hist. an. IX 64 λέγει δέ 'Αριστοτέλης, καί 
Δημόκριτος πρό εκείνου, Θεόφραστός τε εκ τρίτων καί αυτός φησι μή τώι αλμυρώι 
ύδατι τρέφεσθαι τούς ιχθύς, αλλά τώι παρακειμένωι τήι θαλάττηι γλυκεί ύδατι 
καί επεί δοκεί πως άπιστον, δι' αυτών τών έργων βε-
βαιώσαι βουληθείς τό λεχθέν ο τού Νικομάχου λέγει [Hist. an. Θ 2. 590a 24] 
είναί τι πότιμον ύδωρ εν πάσηι θαλάττηι, καί ελέγχεσθαι τούτωι: εί τις αγγείον εκ 
κηρού ποιήσας κοίλον καί λεπτόν καθείη κενόν ες τήν θάλατταν, εξάψας ποθέν ώστε 
ανιμήσασθαι δύνασθαι, νυκτός δέ διελθούσης καί ημέρας αρύεται πεπλησμένον, 
γλυκέος τε καί ποτίμου ύδατος μεστόν αυτό: καί 'Ε. δέ ο 'Ακραγαντίνος λέγει τι 
είναι γλυκύ εν τήι θαλάττηι ύδωρ, ου πάσι δήλον, τρόφιμον δέ τών ιχθύων. καί 
τήν αιτίαν τούδε τού εν τήι άλμηι γλυκαινομένου λέγει φυσικήν, ήν εκείθεν είσεσθε. 
ARISTOT. de caelo Β 13. 295a 13 διό δή καί τήν γήν πάντες όσοι τόν 
ουρανόν γεννώσιν επί τό μέσον συνελθείν φασιν. ότι δέ μένει, ζητούσι τήν αιτίαν 
καί λέγουσιν οι μέν τούτον τόν τρόπον, ότι τό πλάτος καί τό μέγεθος αυτής αίτιον, 
οι δ' ώσπερ 'Ε. τήν τού ουρανού φοράν κύκλωι περιθέουσαν καί θάττον φερομένην 
τήν τής γής φοράν κωλύειν καθάπερ τό εν τοίς κυάθοις ύδωρ: καί γάρ τούτο κύκλωι 
τού κυάθου φερομένου πολλάκις κάτω τού χαλκού γινόμενον όμως ου φέρεται κάτω 
πεφυκός φέρεσθαι διά τήν αυτήν αιτίαν. 
SENECA Nat. quaest. III 24, 1 E. existimat ignibus, quos multis 
locis terra opertos tegit, aquam calescere, si subiecti sunt ei solo, per quod 
aquis transcursus est. facere solemus dracones et miliaria et complures 
formas, in quibus aere tenui fistulas struimus per declive circumdatas, ut 
saepe eundem ignem ambiens aqua per tantum fluat spatii quantum effi-
ciendo calori sat est frigida itaque intrat, effluit calida. idem sub terra 
E. existimat fieri. 
[ARISTOT.] Probl. 24, 11. 937a 11 διά τί υπό τών θερμών υδάτων μάλλον 
ή υπό τών ψυχρών πήγνυνται λίθοι; πότερον ότι τήι τού υγρού εκλείψει γίνεται 
λίθος, μάλλον δέ υπό τού θερμού ή τού ψυχρού εκλείπει τό υγρόν: καί απολι-
θούται δή διά τό θερμόν, καθάπερ καί 'Ε. φησι τάς τε πέτρας καί τούς λίθους καί 
τά θερμά τών υδάτων γίνεσθαι. PLUTARCH. d. prim. frig. 19, 4 
p. 953 E ταυτί δέ τά εμφανή, κρημνούς καί σκοπέλους καί πέτρας, 'Ε. μέν υπό τού 
πυρός οίεται τού εν βάθει τής γής εστάναι καί ανέχεσθαι διερειδόμενα φλεγμαί-
νοντος. 
THEOPHR. de sensu 59 (D. 516, 9) 'Ε. δέ καί περί τών χρωμάτων 
(λέγει) καί ότι τό μέν λευκόν τού πυρός, τό δέ μέλαν τού ύδατος. 
AET. V 26, 4 (D. 438) 'Ε. πρώτα τά δένδρα τών ζώιων εκ γής αναφύναί 
φησι, πρίν τόν ήλιον περιαπλωθήναι καί πρίν ημέραν καί νύκτα διακριθήναι: διά 
δέ συμμετρίας τής κράσεως τόν τού άρρενος καί τού θήλεος περιέχειν λόγον. αύξε-
σθαι δέ υπό τού εν τήι γήι θερμού διαιρόμενα, ώστε γής είναι μέρη καθάπερ καί 
τά έμβρυα τά εν τήι γαστρί τής μήτρας μέρη: τούς δέ καρπούς περιττώματα είναι 
τού εν τοίς φυτοίς ύδατος καί πυρός: καί τά μέν ελλιπές έχοντα τό υγρόν εξικμα-
ζομένου αυτού τώι θέρει φυλλορροείν, τά δέ πλείον, παραμένειν 
ώσπερ επί τής δάφνης καί τής ελαίας καί τού φοίνικος: τάς δέ διαφοράς τών χυμών 
<παρά> παραλλαγάς τής <γής> πολυμερείας καί τών φυτών γίνεσθαι διαφόρως 
ελκόντων τάς από τού τρέφοντος ομοιομερείας ώσπερ επί τών αμπέλων: ου γάρ 
αι διαφοραί τούτων χρηστόν τόν οίνον ποιούσιν, αλλ' αι τού τρέφοντος εδάφους. 
THEOPHR. d. c. pl. I 12, 5 έν γάρ τι τό γεννών ουχ ώσπερ 'Ε. διαιρεί καί μερίζει 
τήν μέν γήν εις τάς ρίζας, τόν δ' αιθέρα εις τούς βλαστούς ως εκάτερον εκατέρου 
χωριζόμενον, αλλ' εκ μιάς ύλης καί υφ' ενός αιτίου γεννώντος. ARISTOT. de anima 
B 4. 415b 28 'Ε. δ' ου καλώς είρηκε τούτο, προστιθείς τήν αύξησιν συμβαίνειν 
τοίς φυτοίς κάτω μέν ριζουμένοις διά τό τήν γήν ούτω φέρεσθαι κατά φύσιν, άνω 
δέ διά τό πύρ ωσαύτως. PLUT. Quaest. conv. VI 2, 2 p. 688 A τηρείται δέ 
[sc. η φύσις] τοίς μέν φυτοίς αναισθήτως εκ τού περιέχοντος, ώς φησιν 'Ε., υδρευο- 
μένοις τό πρόσφορον. [ARISTOT.] de plant. Α 1. 815a 15 [NIKOLAOS 
v. Damask. ed. Meyer p. 5, 4] Anaxagoras autem et Abrucalis 
desiderio eas [plantas] moveri dicunt, sentire quoque et tristari 
delectarique asserunt ... Abr. autem sexum in his permixtum opinatus est. 
b16 [p. 6, 17 M.] Anaxagoras autem et Democritus et Abr. illas intellectum 
intellegentiamque habere dicebant. 817a 1 [p. 10, 7 M.] quod dixit Abr. 
videlicet si invenitur in plantis sexus femineus et sexus masculinus sive 
species commixta ex his duobus sexubus. 817b 35 [p. 13, 2 M.] dixitque Abr. 
quod plantae habent generationem, mundo tamen diminuto et non perfecto in 
complemento suo et eo completo generabatur animal [vgl. B 79]. 
HIPPOCR. de prisc. med. 20 λέγουσι δέ τινες ιητροί καί σοφισταί, ως 
ουκ είη δυνατόν ιητρικήν ειδέναι όστις μή οίδεν ό τί εστιν άνθρωπος, αλλά τούτο 
δεί καταμαθείν τόν μέλλοντα ορθώς θεραπεύσειν τούς ανθρώπους. τείνει δέ αυτοίς 
ο λόγος ες φιλοσοφίην, καθάπερ 'Ε. ή άλλοι, οί περί φύσιος γεγράφασιν, <φασίν>, εξ 
αρχής ό τί εστιν άνθρωπος καί όπως εγένετο πρώτον καί οπόθεν συνεπάγη: εγώ 
δέ τούτο μέν, όσα τινί είρηται ή σοφιστήι ή ιητρώι ή γέγραπται περί φύσιος, 
ήσσον νομίζω τήι ιητρικήι τέχνηι προσήκειν ή τήι γραφικήι. νομίζω δέ περί 
φύσιος γνώναί τι σαφές ουδαμόθεν άλλοθεν είναι ή εξ ιητρικής. 
AET. v 19, 5 (D. 430) 'Ε. τάς πρώτας γενέσεις τών ζώιων καί φυτών 
μηδαμώς ολοκλήρους γενέσθαι, ασυμφυέσι δέ τοίς μορίοις διεζευγμένας, τάς δέ 
δευτέρας συμφυομένων τών μερών ειδωλοφανείς, τάς δέ τρίτας τών ολοφυών, τάς 
δέ τετάρτας ουκέτι εκ τών ομοίων [?] οίον εκ γής καί ύδατος, αλλά δι' αλλήλων 
ήδη, τοίς μέν πυκνωθείσης [τοίς δέ καί τοίς ζώοις] τής τροφής, τοίς δέ καί τής ευ-
μορφίας τών γυναικών επερεθισμόν τού σπερματικού κινήματος εμποιησάσης: 
τών δέ ζώιων πάντων τά γένη διακριθήναι διά τάς ποιάς κράσεις: τά μέν οικειοτέραν 
εις τό ύδωρ τήν ορμήν έχειν, τά δέ εις αέρα αναπτήναι, όσ' άν πυρώδες έχηι τό 
πλέον, τά δέ βαρύτερα επί τήν γήν, τά δέ ισόμοιρα τήι κράσει πάσι τοίς θώραξι 
πεφωνηκέναι [?] CENSORIN. 4, 7 E. autem 
egregio suo carmine ... tale quiddam confirmat. primo membra singula ex 
terra quasi praegnate passim edita, deinde coisse et effecisse solidi hominis 
materiam igni simul et umori permixtam [vgl. 28 A 51]. VARRO Eumenid. 
sat. fr. 27 Bu+ch. E. natos homines ex terra ait ut blitum. 
ARISTOT. de resp. 14. 477a 32 'Ε. δ' ου καλώς τούτ' είρηκε φάσκων τά 
θερμότατα καί πύρ έχοντα πλείστον τών ζώιων ένυδρα είναι φεύγοντα τήν υπερ-
βολήν τής εν τήι φύσει θερμότητος. 
THEOPHR. de caus. pl. I 21, 5 ώσπερ καί 'Ε. λέγει περί τών ζώιων: τά γάρ 
υπέρπυρα τήν φύσιν άγειν εις τό υγρόν. 
AET. IV 22, 1 (D. 411) 'Ε. τήν πρώτην αναπνοήν τού πρώτου ζώιου 
γενέσθαι τής <μέν> εν τοίς βρέφεσιν 
υγρασίας αποχώρησιν λαμβανούσης, πρός δέ τό παρακενωθέν επεισόδου <τής 
έξωθεν] τού εκτός αερώδους γινομένης εις τά παρανοιχθέντα τών αγγείων: τό δέ
μετά τούτο ήδη τού εμφύτου θερμού τήι πρός τό εκτός ορμήι τό αερώδες υπαναθλί-
βοντος τήν εκπνοήν, τήι δ' εις τό εντός ανθυποχωρήσει τώι αερώδει τήν αντ-
επείσοδον παρεχομένου τήν εισπνοήν. τήν δέ νύν κατέχουσαν φερομένου τού αίμα-
τος ως πρός τήν επιφάνειαν καί τό αερώδες διά τών ρινών ταίς εαυτού επιρροίαις 
αναθλίβοντος κατά τήν εκχώρησιν αυτού γίνεσθαι τήν εκπνοήν, παλινδρομούντος 
δέ καί τού αέρος αντεπεισιόντος εις τά διά τού αίματος αραιώματα τήν εισπνοήν: 
υπομιμνήισκει δέ τό επί τής κλεψύδρας [B 100, 9]. 
— V 18, 1 (D. 427) (διά τί τά επταμηνιαία γόνιμα) 'Ε. ότε εγεννάτο τό 
τών ανθρώπων γένος εκ τής γής, τοσαύτην γενέσθαι τώι μήκει τού χρόνου διά 
τό βραδυπορείν τόν ήλιον τήν ημέραν, οπόση νύν εστιν η δεκάμηνος: προϊόντος δέ 
τού χρόνου τοσαύτην γενέσθαι τήν ημέραν, οπόση νύν εστιν η επτάμηνος: διά 
τούτο καί τά δεκάμηνα καί τά επτάμηνα, τής φύσεως τού κόσμου ούτω μεμελετη-
κυίας, αύξεσθαι εν μιάι ημέραι ήι τίκτεται [νυκτί] τό βρέφος. 
PLATO Phaedo 96 A B εγώ γάρ, έφη ώ Κέβης, νέος ών θαυ-
μαστώς ως επεθύμησα ταύτης τής σοφίας, ήν δή καλούσι περί φύσεως ιστορίαν. 
υπερήφανος γάρ μοι εδόκει είναι ειδέναι τάς αιτίας εκάστου, διά τί γίγνεται έκαστον 
καί διά τί απόλλυται καί διά τί εστιν. καί πολλάκις εμαυτόν άνω κάτω μετέβαλλον 
σκοπών πρώτον τά τοιάδε: άρ' επειδάν τό θερμόν καί ψυχρόν <σηπεδόνα> τινά 
λάβηι, ώς τινες έλεγον, τότε δή τά ζώια συντρέφεται; 
καί πότερον τό αίμά εστιν ώι φρονούμεν ή ο αήρ 
ή τό πύρ; ή τούτων μέν ουδέν, ο δ' εγκέφαλός εστιν; 
κτλ. 
AET. V 27, 1 (D. 440) 'Ε. τρέφεσθαι μέν τά ζώια διά τήν υπόστασιν 
τού οικείου, αύξεσθαι δέ διά τήν παρουσίαν τού θερμού, μειούσθαι δέ καί φθίνειν 
διά τήν έκλειψιν εκατέρων. τούς δέ νύν ανθρώπους τοίς πρώτοις συμβαλλομένους 
βρεφών επέχειν τάξιν. [GAL.] d. def. med. 99 (XIX 372 K.) πώς `Ιπποκράτης καί 
'Ερασίστρατος καί 'Ε. καί 'Ασκληπιάδης τάς πέψεις τής τροφής φασι γίνεσθαι ... 
'Ε. δέ <σήψει>. Galen in Hipp. 
aph. VI 1 (XVIII A 8 K.) παλαιά τις ήν συνήθεια τούτοις τοίς ανδράσιν <άσηπτα> 
καλείν, άπερ ημείς άπεπτα λέγομεν. 
A o ET. V 22, 1 (D. 434) 'Ε. τάς μέν σάρκας γεννάσθαι εκ τών ίσων τήι 
κράσει τεττάρων στοιχείων, τά δέ νεύρα πυρός καί γής ύδατι διπλασίονι μιχθέν-
των, τούς δέ όνυχας τοίς ζώιοις γεννάσθαι τών νεύρων καθ' ό τώι αέρι συνέτυχε 
περιψυχθέντων, οστά δέ δυείν μέν ύδατος καί γής, τεττάρων δέ πυρός, έσω γής 
τούτων συγκραθέντων μερών. ιδρώτα <δέ> καί δάκρυον γίνεσθαι τού αίματος τηκο-
μένου καί παρά τό λεπτύνεσθαι διαχεομένου. ARISTOT. de part. an. Α 1. 642a 17 
αρχή γάρ η φύσις μάλλον τής ύλης, ενιαχού δέ που αυτήι καί 'Ε. περιπίπτει, 
αγόμενος υπ' αυτής τής αληθείας, καί τήν ουσίαν καί τήν φύσιν αναγκάζεται φάναι 
τόν λόγον είναι, οίον οστούν αποδιδούς τί εστιν: ούτε γάρ έν τι τών στοιχείων 
λέγει αυτό ούτε δύο ή τρία ούτε πάντα, αλλά λόγον τής μίξεως αυτών. ARISTOT,
de anima Α 4. 408a 13 ομοίως δέ άτοπον καί <τό> τόν λόγον τής μίξεως είναι 
τήν ψυχήν: ου γάρ τόν αυτόν έχει λόγον η μίξις τών στοιχείων καθ' ήν σάρξ 
καί καθ' ήν οστούν: συμβήσεται ούν πολλάς τε ψυχάς έχειν καί κατά πάν τό 
σώμα, είπερ πάντα μέν εκ τών στοιχείων μεμειγμένων, ο δέ τής μίξεως λόγος αρμο-
νία καί ψυχή. απαιτήσειε δ' άν τις τούτό γε καί παρ' 'Εμπεδοκλέους: έκαστον 
γάρ αυτών λόγωι τινί φησιν είναι: πότερον ούν ο λόγος εστίν η ψυχή, ή μάλλον 
έτερόν τι ούσα εγγίνεται τοίς μέλεσι; έτι δέ πότερον η Φιλία τής τυχούσης αιτία 
μίξεως ή τής κατά τόν λόγον; καί αύτη πότερον ο λόγος εστίν ή παρά τόν λόγον 
έτερόν τι; [ARISTOT.] de spiritu 9. 485b 26 'Ε. 
μίαν απλώς τήν τού οστού φύσιν *** είπερ άπαντα τόν αυτόν λόγον έχει 
τής μίξεως, αδιάφορα εχρήν ίππου καί λέοντος καί ανθρώπου είναι. PLUTARCH. 
Quaest. nat. 20, 2 p. 917 A ένιοι δέ φασιν ώσπερ γάλακτος ορρόν τού αίματος 
ταραχθέντος εκκρούεσθαι τό δάκρυον, ως 'Ε. 
SORANUS Gynaec. I 57 p. 42, 12 Ilb. συγκέκριται δ' <εκ τες-
σάρων> τόν αριθμόν αγγείων, δύο φλεβωδών καί δύο αρτηριωδών, δι' ών εις θρέ-
ψιν ύλη αιματική καί πνευματική παρακομίζεται τοίς εμβρύοις. εμφύεσθαι δέ ταύτα 
'Εμπεδοκλής μέν εις τό ήπαρ οίεται, Φαίδρος δέ εις τήν καρδίαν. 
— I 21 p. 14, 9 έστιν γάρ ότε καί προπαραλαμβάνει 
τινάς ημέρας ή εφυστερεί. τούτο δέ εκάστηι κατά τήν ιδίαν απαντάι προθεσμίαν 
καί ου <λαμβάνει> κατά τάς αυτάς <περιόδους>, ώσπερ ο Διοκλής [FGA+I 197 fr. 171 
Wellmann] <φησιν>, πάσας, καί πάλιν 'Ε., ελαττουμένου τού φωτός τής σελήνης. 
αι μέν γάρ πρό εικάδος αι δέ εν εικάδι καθαίρονται, καί πάλιν αι μέν αυξανομένου 
τού φωτός τής σελήνης αι δέ μειουμένου. 
ARISTOT. de gener. anim. Δ 1. 764a 1 οι 
δ' εν τήι μήτραι, καθάπερ 'Ε.: τά μέν γάρ εις θερμήν ελθόντα τήν υστέραν άρρενα 
γίνεσθαί φησι, τά δ' εις ψυχράν θήλεα, τής δέ θερμότητος καί τής ψυχρότητος τήν 
τών καταμηνίων αιτίαν είναι ρύσιν ή ψυχροτέραν ούσαν ή θερμοτέραν καί ή πα-
λαιοτέραν ή προσφατωτέραν: ... τούτο γάρ ως αληθώς 'Ε. ραιθυμότερον υπείλη-
φεν οιόμενος ψυχρότητι καί θερμότητι διαφέρειν μόνον αλλήλων, ορών όλα τά μόρια 
μεγάλην έχοντα διαφοράν τήν τε τών αιδοίων καί τήν τής υστέρας. Ebenda 
765a 8 αναγκαίον απαντάν καί πρός τόν 'Εμπεδοκλέους λόγον, ός διορίζει τό θήλυ 
πρός τό άρρεν θερμότητι καί ψυχρότητι τής υστέρας. AET. V 7, 1 (D. 419) 'Ε. 
άρρενα καί θήλεα γίνεσθαι παρά θερμότητα καί ψυχρότητα: όθεν ιστορείται τούς 
μέν πρώτους άρρενας πρός ανατολήι καί μεσημβρίαι γεγενήσθαι μάλλον εκ τής 
γής, τάς δέ θηλείας πρός ταίς άρκτοις. 8, 1 (D. 420) 'Ε. τέρατα γίνεσθαι παρά 
πλεονασμόν σπέρματος ή παρ' έλλειψιν ή παρά τήν τής κινήσεως ταραχήν ή παρά 
τήν εις πλείω διαίρεσιν ή παρά τό απονεύειν. ούτω προειληφώς φαίνεται σχεδόν 
τι πάσας τάς αιτιολογίας. 10, 1 (D. 421) 'Ε. δίδυμα καί τρίδυμα γίνεσθαι κατά 
πλεονασμόν καί περισχισμόν τού σπέρματος. 11, 1 (D. 422) πόθεν γίνονται τών 
γονέων αι ομοιώσεις καί τών προγόνων; 'Ε. ομοιότητας γίνεσθαι κατ' επικράτειαν 
τών σπερματικών γόνων, ανομοιότητας δέ τής εν τώι σπέρματι θερμασίας εξατμι-
σθείσης. 12, 2 (D. 423) πώς άλλοις γί-
νονται όμοιοι οι γεννώμενοι καί ου τοίς γονεύσιν; 'Ε. τήι κατά τήν σύλληψιν φαν-
τασίαι τής γυναικός μορφούσθαι τά βρέφη: πολλάκις γάρ ανδριάντων καί εικόνων 
ηράσθησαν γυναίκες καί όμοια τούτοις απέτεκον. 
CENSORIN. 5, 4 [s. 24 A 13]. 
6, 6 ex dextris partibus profuso semine mares gigni, at e laevis feminas 
Anaxagoras Empedoclesque consentiunt. quorum opiniones, ut de hac specie 
congruae, ita de similitudine liberorum dispariles super qua re Empedoclis, 
disputata ratione, talis profertur. si par calor in parentum seminibus fuit, 
patri similem marem procreari si frigus, feminam matri similem. quodsi 
patris calidius erit et frigidius matris, puerum fore qui matris vultus reprae-
sentet: at si calidius matris, patris autem fuerit frigidius, puellam futuram 
quae patris reddat similitudinem. 6, 9. 10 sequitur de geminis, qui ut ali-
quando nascantur modo seminis fieri Hippon ratus <est>: id enim cum 
amplius est quam uni satis fuit, bifariam deduci. id ipsum ferme E. videtur 
sensisse: nam causas quidem cur divideretur non posuit partiri tantum modo 
ait et si utrumque sedes aeque calidas occupaverit, utrumque marem nasci, 
si frigidas aeque, utramque feminam, si vero alterum calidiorem, alterum 
frigidiorem, dispari sexu partum futurum. 
— de gen. anim. Β 8. 747a 24 τό δέ τών ημιόνων γένος όλον άγο-
νόν εστιν. περί δέ τής αιτίας, ως μέν λέγουσιν 'Ε. καί Δημόκριτος, λέγων ο μέν ου 
σαφώς, Δημόκριτος δέ γνωρίμως μάλλον, ου καλώς ειρήκασιν. λέγουσι γάρ επί 
πάντων ομοίως τήν απόδειξιν τών παρά τήν συγγένειαν συνδυαζομένων ... 'Ε. 
δ' αιτιάται κτλ. AET. V 14, 2 (D. 425 διά τί αι ημίονοι στείραι;) 
'Ε. [?] διά τήν σμικρότητα καί ταπεινότητα καί στενότητα τής μήτρας κατεστραμ-
μένως προσπεφυκυίας τήι γαστρί μήτε τού σπέρματος ευθυβολούντος εις αυτήν 
μήτε, ει καί φθάσειεν, αυτής εκδεχομένης. 
AET. V 21, 1 (D. 433 εν πόσωι χρόνωι μορφούται τά ζώια εν γαστρί 
όντα;) 'Ε. επί μέν τών ανθρώπων άρχεσθαι τής διαρθρώσεως από έκτης καί τρια-
κοστής, τελειούσθαι δέ τοίς μορίοις από πεντηκοστής μιάς δεούσης. ORIBASIUS 
aus Athenaios III 78, 13 [Diokles fr. 175 Wellm.] περί δέ τάς τέσσαρας εννεά-
δας οράται πρώτον διακεκριμένον όλον τό σώμα ή τό τελευταίον μιάς προστεθείσης 
τετράδος περί τήν τεσσαρακοντάδα. συμφωνεί δέ τοίς χρόνοις τής παντελούς τών 
εμβρύων διακρίσεως καί ο φυσικός 'Ε. καί φησιν, ότι θάσσον διαμορφούται τό 
άρρεν τού θήλεος καί τά εν τοίς δεξιοίς τών εν τοίς ευωνύμοις. CENSORIN. 7, 5 
septimo mense parere mulierem posse plurimi adfirmant ut ... Empedocles, 
Epigenes multique praeterea. 
CENSORIN. 6, 1 E., quem in hoc Aristoteles secutus est, ante omnia 
cor iudicavit increscere, quod hominis vitam maxime contineat. 
AET. V 24, 2 (D. 435) 'Ε. τόν μέν ύπνον καταψύξει τού εν τώι αίματι 
θερμού συμμέτρωι γίνεσθαι, τήι δέ παντελεί θάνατον. 25, 4 (D. 437) 'Ε. τόν θάνα-
τον γίγνεσθαι διαχωρισμώι τού πυρώδους <καί αερώδους καί υδατώδους καί γεώ-
δους>, εξ ών η σύγκρισις τώι ανθρώπωι συνεστάθη: ώστε κατά τούτο κοινόν είναι 
τόν θάνατον σώματος καί ψυχής: ύπνον δέ γίνεσθαι διαχωρισμώι τού πυρώδους. 
THEOPHRAST. de sensu 1ff. (D. 499ff.) (1) Παρμενίδης μέν καί 'Ε. καί 
Πλάτων τών ομοίωι [sc. ποιούσι τήν αίσθησιν], οι δέ περί 'Αναξαγόραν καί `Ηρά-
κλειτον τώι εναντίωι ... (2) περί εκάστης δέ τών κατά μέρος οι μέν άλλοι σχεδόν 
απολείπουσιν, 'Ε. δέ πειράται καί ταύτας ανάγειν εις τήν ομοιότητα. 
(D. 500) (7) 'Ε. δέ περί απασών ομοίως λέγει καί φησι τώι εναρμόττειν εις 
τούς πόρους τούς εκάστης αισθάνεσθαι: διό καί ου δύνασθαι τά αλλήλων κρίνειν, 
ότι τών μέν ευρύτεροί πως, τών δέ στενώτεροι τυγχάνουσιν οι πόροι πρός τό 
αισθητόν, ως τά μέν ουχ απτόμενα διευτονείν τά δ' όλως εισελθείν ου δύνασθαι. 
πειράται δέ καί τήν όψιν λέγειν, ποία τίς εστι: καί φησι τό μέν εντός αυτής είναι 
πύρ, τό δέ περί αυτό <ύδωρ καί> γήν καί αέρα δι' ών διιέναι 
λεπτόν όν καθάπερ τό εν τοίς λαμπτήρσι φώς. τούς δέ πόρους εναλλάξ κείσθαι 
τού τε πυρός καί τού ύδατος, ών τοίς μέν τού πυρός τά λευκά, τοίς δέ τού ύδατος 
τά μέλανα γνωρίζειν: εναρμόττειν γάρ εκατέροις εκάτερα. φέρεσθαι δέ τά χρώματα 
πρός τήν όψιν διά τήν απορροήν. 
(8) συγκείσθαι δ' ουχ ομοίως, <αλλά τάς μέν εκ τών ομοίων>, τάς δ' εκ τών 
αντικειμένων, καί ταίς μέν εν μέσωι, ταίς δ' εκτός είναι τό πύρ: διό καί τών ζώιων 
τά μέν εν ημέραι, τά δέ νύκτωρ μάλλον οξυωπείν: όσα μέν πυρός έλαττον έχει, 
μεθ' ημέραν: επανισούσθαι γάρ αυτοίς τό εντός φώς υπό τού εκτός: όσα δέ τού 
εναντίου, νύκτωρ: επαναπληρούσθαι γάρ καί τούτοις τό ενδεές: εν δέ τοίς εναντίοις 
<εναντίως> εκάτερον. αμβλυωπείν μέν γάρ καί οίς υπερέχει τό πύρ: επαυξηθέν 
<γάρ> έτι μεθ' ημέραν επιπλάττειν καί καταλαμβάνειν τούς τού ύδατος πόρους: 
οίς δέ τό ύδωρ, ταυτό τούτο γίνεσθαι νύκτωρ: καταλαμβάνεσθαι γάρ τό πύρ υπό 
τού ύδατος. <γίγνεσθαι δέ ταύτα>, έως άν τοίς μέν υπό τού έξωθεν φωτός απο-
κριθήι τό ύδωρ, τοίς δ' υπό τού αέρος τό πύρ. εκατέρων γάρ ίασιν είναι τό 
εναντίον. άριστα δέ κεκράσθαι καί βελτίστην είναι τήν εξ αμφοίν ίσων συγκειμένην. 
καί περί μέν όψεως σχεδόν ταύτα λέγει. 
(9) τήν δ' ακοήν από τών έσωθεν γίνεσθαι ψόφων: όταν γάρ <ο αήρ> υπό τής 
φωνής κινηθήι, ηχείν εντός. ώσπερ γάρ είναι κώδωνα τών ίσων [?] ήχων τήν 
ακοήν, ήν προσαγορεύει <σάρκινον όζον> [B 99 vgl. A 93]: κινούμενον δέ παίειν 
τόν αέρα πρός τά στερεά καί ποιείν ήχον. όσφρησιν δέ γίνεσθαι τήι αναπνοήι. διό 
καί μάλιστα οσφραίνεσθαι τούτους, οίς σφοδροτάτη τού άσθματος η κίνησις: 
οσμήν δέ πλείστην από τών λεπτών καί τών κούφων απορρείν. περί δέ γεύσεως 
καί αφής ου διορίζεται καθ' εκατέραν ούτε πώς ούτε δι' ά γίγνονται, πλήν 
τό κοινόν ότι τώι εναρμόττειν τοίς πόροις αίσθησίς εστιν: ήδεσθαι δέ τοίς ομοίοις 
κατά τε <τά> μόρια καί τήν κράσιν, λυπείσθαι δέ τοίς εναντίοις. 
ωσαύτως δέ λέγει καί περί φρονήσεως καί αγνοίας. (10) τό μέν γάρ φρο-
νείν είναι τοίς ομοίοις, τό δ' αγνοείν τοίς ανομοίοις, ως ή ταυτόν ή παραπλήσιον 
όν τήι αισθήσει τήν φρόνησιν. διαριθμησάμενος γάρ, ως έκαστον εκάστωι γνω-
ρίζομεν, επί τέλει προσέθηκεν ως <‘εκ τούτων ... ανιώνται’> [B 107]. διό καί 
τώι αίματι μάλιστα φρονείν: εν τούτωι γάρ μάλιστα κεκράσθαι [εστί] τά στοιχεία 
τών μερών. 
(11) όσοις μέν ούν ίσα καί παραπλήσια μέμεικται καί μή διά πολλού μηδ' αύ 
μικρά μηδ' υπερβάλλοντα τώι μεγέθει, τούτους φρονιμωτάτους είναι καί κατά τάς 
αισθήσεις ακριβεστάτους, κατά λόγον δέ καί τούς εγγυτάτω τούτων, όσοις δ' 
εναντίως, αφρονεστάτους. καί ών μέν μανά καί αραιά κείται τά στοιχεία, νωθρούς 
καί επιπόνους: ών δέ πυκνά καί κατά μικρά τεθραυσμένα, τούς δέ τοιούτους οξείς 
φερομένους καί πολλά επιβαλλομένους ολίγα επιτελείν διά τήν οξύτητα τής τού 
αίματος φοράς: οίς δέ καθ' έν τι μόριον η μέση κράσίς εστι, ταύτηι σοφούς εκάστους 
είναι: διό τούς μέν ρήτορας αγαθούς, τούς δέ τεχνίτας, ως τοίς μέν εν ταίς χερσί, 
τοίς δέ εν τήι γλώττηι τήν κράσιν ούσαν: ομοίως δ' έχειν καί κατά τάς άλλας 
δυνάμεις. 
(12) 'Ε. μέν ούν ούτως οίεται καί τήν αίσθησιν γίνεσθαι καί τό φρονείν, απο-
ρήσειε δ' άν τις εξ ών λέγει πρώτον μέν, τί διοίσει τά έμψυχα πρός τό αισθάνεσθαι 
τών άλλων. εναρμόττει γάρ καί τοίς τών αψύχων πόροις: όλως γάρ ποιεί τήν 
μίξιν τήι συμμετρίαι τών πόρων: διόπερ έλαιον μέν καί ύδωρ ου μείγνυσθαι [vgl. 
B 91], τά δέ άλλα υγρά καί περί όσων δή καταριθμείται τάς ιδίας κράσεις. ώστε 
πάντα τε αισθήσεται καί ταυτόν έσται μίξις καί αίσθησις καί αύξησις: πάντα γάρ 
ποιεί τήι συμμετρίαι τών πόρων, εάν μή προσθήι τινα διαφοράν. 
(13) έπειτα εν αυτοίς τοίς εμψύχοις τί μάλλον αισθήσεται τό εν τώι ζώιωι 
πύρ ή τό εκτός, είπερ εναρμόττουσιν αλλήλοις; υπάρχει γάρ καί η συμμετρία καί 
τό όμοιον. έτι δέ ανάγκη διαφοράν τινα έχειν, είπερ αυτό μέν μή δύναται συμ-
πληρούν τούς πόρους, τό δ' έξωθεν επεισιόν: ώστ' ει όμοιον ήν πάντηι καί πάν-
τως, ουκ άν ήν αίσθησις. έτι δέ πότερον οι πόροι κενοί ή πλήρεις; ει μέν γάρ κενοί, 
συμβαίνει διαφωνείν εαυτώι: φησί γάρ όλως ουκ είναι κενόν: ει δέ πλήρεις, αεί 
άν αισθάνοιτο τά ζώια: δήλον γάρ ως εναρμόττει, καθάπερ φησί, τό όμοιον. 
(14) καίτοι κάν αυτό τούτό τις διαπορήσειεν, ει δυνατόν εστι τηλικαύτα μεγέθη 
γενέσθαι τών ετερογενών, ώστ' εναρμόττειν, άλλως τε κάν συμβαίνηι, καθάπερ 
φησί, τάς όψεις ών ασύμμετρος η κράσις οτέ μέν υπό τού πυρός, οτέ δέ υπό τού 
αέρος εμπλαττομένων τών πόρων αμαυρούσθαι. ει δ' ούν εστι καί τούτων συμ-
μετρία καί πλήρεις οι πόροι τών μή συγγενών, πώς, όταν αισθάνηται, καί πού 
ταύτα υπεξέρχεται; δεί γάρ τινα αποδούναι μεταβολήν. ώστε πάντως έχει δυσκο-
λίαν: ή γάρ κενόν ανάγκη ποιείν, ή αεί τά ζώια αισθάνεσθαι πάντων, ή τό μή 
συγγενές <αρμόττειν> ου ποιούν αίσθησιν ουδ' έχον μεταβολήν οικείαν τοίς εμ-
ποιούσιν. 
(15) έτι δέ, ει καί μή εναρμόττοι τό όμοιον, αλλά μόνον άπτοιτο, καθ' οτιούν 
εύλογον αίσθησιν γίνεσθαι: δυοίν γάρ τούτοιν αποδίδωσι τήν γνώσιν τώι τε ομοίωι 
καί τήι αφήι: διό καί τό <‘αρμόττειν’> είρηκεν. ώστ' ει τό έλαττον άψαιτο τών 
μειζόνων, είη άν αίσθησις. όλως τε κατά γε εκείνον αφαιρείται καί τό όμοιον, 
αλλά η συμμετρία μόνον ικανόν. διά τούτο γάρ ουκ αισθάνεσθαί φησιν αλλήλων, 
ότι τούς πόρους ασυμμέτρους έχουσιν: ει δ' όμοιον ή ανόμοιον τό απορρέον, ουδέν 
έτι προσαφώρισεν ώστε ή ου τώι ομοίωι η αίσθησις ή ου διά τινα ασυμμετρίαν 
ου κρίνουσιν, απάσας <τ'> ανάγκη τάς αισθήσεις καί πάντα τά αισθητά τήν αυτήν 
έχειν φύσιν. 
(16) αλλά μήν ουδέ τήν ηδονήν καί λύπην ομολογουμένως αποδίδωσιν ήδεσθαι 
μέν ποιών τοίς ομοίοις, λυπείσθαι δέ τοίς εναντίοις: <‘εχθρά’> γάρ είναι, διότι 
<‘πλείστον ... εκμακτοίσιν’> [B 22, 6. 7]. αισθήσεις γάρ τινας ή μετ' αισθήσεως 
ποιούσι τήν ηδονήν καί τήν 
λύπην, ώστε ουχ άπασι γίνεται τοίς ομοίοις. έτι ει τά συγγενή μάλιστα ποιεί τήν 
ηδονήν εν τήι αφήι, καθάπερ φησί, τά σύμφυτα μάλιστ' άν ήδοιτο καί όλως αισθά-
νοιτο: διά τών αυτών γάρ ποιεί τήν αίσθησιν καί τήν ηδονήν. (17) καίτοι πολ-
λάκις αισθανόμενοι λυπούμεθα κατ' αυτήν τήν αίσθησιν, ως <δ'> 'Αναξαγόρας 
φησίν, αεί: πάσαν γάρ αίσθησιν είναι μετά λύπης. έτι δ' εν ταίς κατά μέρος: συμ-
βαίνει γάρ τώι ομοίωι γίνεσθαι τήν γνώσιν: τήν γάρ όψιν όταν εκ πυρός καί τού 
εναντίου συστήσηι, τό μέν λευκόν καί τό μέλαν δύναιτ' άν τοίς ομοίοις γνωρίζειν, 
τό δέ φαιόν καί τάλλα χρώματα τά μεικτά πώς; ούτε γάρ τοίς τού πυρός ούτε 
τοίς τού ύδατος πόροις ούτ' άλλοις ποιεί κοινοίς εξ αμφοίν: ορώμεν δ' ουδέν ήττον 
ταύτα τών απλών. 
(18) ατόπως δέ καί ότι τά μέν ημέρας, τά δέ νύκτωρ μάλλον οράι. τό γάρ 
έλαττον πύρ υπό τού πλείονος φθείρεται, διό καί πρός τόν ήλιον καί όλως τό 
καθαρόν ου δυνάμεθ' αντιβλέπειν. ώστε όσοις ενδεέστερον τό φώς, ήττον εχρήν 
οράν μεθ' ημέραν: ή είπερ τό όμοιον συναύξει, καθάπερ φησί, τό δέ εναντίον φθείρει 
καί κωλύει, τά μέν λευκά μάλλον εχρήν οράν άπαντας μεθ' ημέραν καί όσοις έλαττον 
καί όσοις πλείον τό φώς, τά δέ μέλανα νύκτωρ. νύν δέ πάντες άπαντα μεθ' ημέραν 
μάλλον ορώσι πλήν ολίγων ζώιων. τούτοις δ' εύλογον τούτ' ισχύειν τό οικείον 
πύρ, ώσπερ ένια καί τήι χρόαι διαλάμπει μάλλον τής νυκτός. 
(19) έτι δ' οίς η κράσις εξ ίσων, ανάγκη συναύξεσθαι κατά μέρος εκάτερον: ώστ' 
ει πλεονάζον κωλύει θάτερον οράν, απάντων άν είη παραπλησία πως η διάθεσις. 
αλλά τά μέν τής όψεως πάθη χαλεπώτερον έσται διελείν. τά δέ περί τάς άλλας 
αισθήσεις πώς κρίνωμεν τώι ομοίωι; τό γάρ όμοιον αόριστον. ούτε γάρ ψόφωι 
τόν ψόφον ούτ' οσμήι τήν οσμήν ούτε τοίς άλλοις τοίς ομογενέσιν, αλλά μάλλον ως 
ειπείν τοίς εναντίοις. απαθή γάρ δεί τήν αίσθησιν προσάγειν: ήχου δέ ενόντος 
εν ωσίν ή χυλών εν γεύσει καί οσμής εν οσφρήσει κωφότεραι πάσαι γίνονται 
<καί> μάλλον όσωι άν πλήρεις ώσι τών ομοίων, ει μή τις λεχθείη περί τούτων 
διορισμός. 
(20) έτι δέ τό περί τήν απορροήν, καίπερ ουχ ικανώς λεγόμενον περί μέν τάς 
άλλας όμως έστι πως υπολαβείν, περί δέ τήν αφήν καί γεύσιν ου ράιδιον. πώς 
γάρ τήι απορροήι κρίνωμεν ή πώς εναρμόττον τοίς πόροις τό τραχύ καί τό λείον; 
μόνου γάρ δοκεί τών στοιχείων τού πυρός απορρείν, από δέ τών άλλων ουδενός. 
έτι δ' ει η φθίσις διά τήν απορροήν, ώιπερ χρήται κοινοτάτωι σημείωι, συμβαίνει 
δέ καί τάς οσμάς απορροήι γίνεσθαι, τά πλείστην έχοντα οσμήν τάχιστ' εχρήν 
φθείρεσθαι. νύν δέ σχεδόν εναντίως έχει: τά γάρ οσμωδέστατα τών φυτών καί 
τών άλλων εστί χρονιώτατα. συμβαίνει δέ καί επί τής Φιλίας όλως μή είναι αίσθησιν 
ή ήττον διά τό συγκρίνεσθαι τότε καί μή απορρείν. 
(21) αλλά περί μέν τήν ακοήν όταν αποδώι τοίς έσωθεν γίνεσθαι ψόφοις, 
άτοπον τό οίεσθαι δήλον είναι πώς ακούουσιν, ένδον ποιήσαντα ψόφον ώσπερ κώ-
δωνος. τών μέν γάρ έξω δι' εκείνον ακούομεν, εκείνου δέ ψοφούντος διά τί; τούτο 
γάρ αυτό λείπεται ζητείν. ατόπως δέ καί τό περί τήν όσφρησιν είρηκεν. πρώτον 
μέν γάρ ου κοινήν αιτίαν απέδωκεν: ένια μέν γάρ όλως ουδ' αναπνέει τών οσφραι- 
νομένων. έπειτα τό μάλιστα οσφραίνεσθαι τούς πλείστον επισπωμένους εύηθες: 
ουδέν γάρ όφελος μή υγιαινούσης ή μή ανεωιγμένης πως τής αισθήσεως. πολλοίς 
δέ συμβαίνει πεπηρώσθαι καί όλως μηδέν αισθάνεσθαι. πρός δέ τούτοις οι δύσπνοοι 
καί οι πονούντες καί οι καθεύδοντες μάλλον άν αισθάνοιντο τών οσμών: τόν πλείστον 
γάρ έλκουσιν αέρα. νύν δέ συμβαίνει τουναντίον. (22) ου γάρ ίσως καθ' αυτό 
τό αναπνείν αίτιον τής οσφρήσεως, αλλά κατά συμβεβηκός, ως έκ τε τών άλλων 
ζώιων μαρτυρείται καί διά τών ειρημένων παθών: ο δ' ως ταύτης ούσης τής αιτίας 
καί επί τέλει πάλιν είρηκεν ώσπερ επισημαινόμενος <‘ώδε ... οσμών’> [B 102]. 
ουκ αληθές <δέ> ουδέ τό μάλιστα οσφραίνεσθαι τών κούφων, αλλά δεί καί 
οσμήν ενυπάρχειν. ο γάρ αήρ καί τό πύρ κουφότατα μέν, ου ποιούσι δέ 
αίσθησιν οσμής. 
(23) ωσαύτως δ' άν τις καί περί τήν φρόνησιν απορήσειεν, ει γάρ τών αυτών 
ποιεί καί τήν αίσθησιν. καί γάρ άπαντα μεθέξει τού φρονείν. καί άμα πώς εν-
δέχεται καί εν αλλοιώσει καί υπό τού ομοίου γίνεσθαι τό φρονείν; τό γάρ όμοιον 
ουκ αλλοιούται τώι ομοίωι. τό δέ δή τώι αίματι φρονείν καί παντελώς άτοπον: 
πολλά γάρ τών ζώιων άναιμα. τών δέ εναίμων τά περί τάς αισθήσεις αναιμότατα 
τών μερών. έτι καί οστούν καί θρίξ αισθάνοιτ' άν, επεί ούν εξ απάντων εστί τών 
στοιχείων. καί συμβαίνει ταυτόν είναι τό φρονείν καί αισθάνεσθαι καί ήδεσθαι 
καί <τό> λυπείσθαι καί [τό] αγνοείν: άμφω γάρ ποιεί τοίς ανομοίοις. ώσθ' άμα 
τώι μέν αγνοείν έδει γίνεσθαι λύπην, τώι δέ φρονείν ηδονήν. 
(24) άτοπον δέ καί τό τάς δυνάμεις εκάστοις εγγίνεσθαι διά τήν εν τοίς μο-
ρίοις τού αίματος σύγκρασιν, ως ή τήν γλώτταν αιτίαν τού εύ λέγειν <ούσαν ή> 
τάς χείρας τού δημιουργείν, αλλ' ουκ οργάνου τάξιν έχοντα. διό καί μάλλον άν 
τις αποδοίη τήι μορφήι τήν αιτίαν ή τήι κράσει τού αίματος, ή χωρίς διανοίας 
εστίν: ούτως γάρ έχει καί επί τών άλλων ζώιων. 'Ε. μέν ούν έοικεν εν πολλοίς 
διαμαρτάνειν. 
ARISTOT. de gen. et corr. Α 8. 324b 26 τοίς μέν ούν δοκεί πάσχειν έκα-
στον διά τινων πόρων εισιόντος τού ποιούντος εσχάτου καί κυριωτάτου, καί τού-
τον τόν τρόπον καί οράν καί ακούειν ημάς φασι καί τάς άλλας αισθήσεις αισθάνεσθαι 
πάσας, έτι δέ οράσθαι διά τε αέρος καί ύδατος καί τών διαφανών, διά τό πόρους 
έχειν αοράτους μέν διά μικρότητα, πυκνούς δέ καί κατά στοίχον, καί μάλλον έχειν 
τά διαφανή μάλλον. οι μέν ούν επί τινων ούτω διώρισαν, ώσπερ καί 'Ε., ου μόνον 
επί τών ποιούντων καί πασχόντων, αλλά καί μείγνυσθαί φησιν, όσων οι πόροι σύμ-
μετροι πρός αλλήλους εισίν. PHILOP. ad h. c. p. 160, 3 Vitelli αναγκαίον, 
φησί, τώι 'Εμπεδοκλεί λέγειν είναί τινα στερεά καί αδιαίρετα διά τό μή είναι πάντηι 
τού σώματος πόρους συνεχείς. τούτο γάρ αδύνατον: πόρος γάρ άν είη τό πάν 
σώμα καί κενόν. ώστε ει τούτο άτοπον, ανάγκη τά μέν απτόμενα μόρια τού σώ-
ματος στερεά είναι αδιαίρετα, τά δέ μεταξύ αυτών κενά, ούς 'Ε. πόρους εκάλεσεν. 
ib. 178, 2 ίσμεν δέ ότι οι τούς πόρους υποτιθέμενοι ου κενούς υπετίθεντο τούτους, 
αλλά πεπληρωμένους λεπτομερεστέρου τινός σώματος οίον αέρος. ταύτηι γάρ διέφε-
ρον τών τό κενόν υποτιθεμένων. 154, 5 διαφέρουσι δέ τού κενού οι πόροι, διότι οι 
τούς πόρους εισάγοντες κενόν είναι ουκ έλεγον. 
[PHILOP.] in Ar. de gen. anim. 123, 13 'Ε. εν άπασι τοίς 
σώμασι τοίς υπό σελήνην, οίον ύδασιν, ελαίοις καί τοίς άλλοις, είναι έλεγεν, ως 
καί εν τήι Περί γενέσεως καί φθοράς [vgl. B 92] είρηκεν, αναμεμιγμένους <πόρους> 
καί <ναστά>, καί τούς μέν <πόρους> εκάλεσε κοίλα, τά δέ <ναστά> πυκνά. 
AET. IV 14, 1 (περί κατοπτρικών εμφάσεων. D. 405) 'Ε. κατ' απορροίας 
τάς συνισταμένας μέν επί τής επιφανείας τού κατόπτρου, πιλουμένας δ' υπό τού 
εκκρινομένου εκ τού κατόπτρου πυρώδους καί τόν προκείμενον αέρα, εις όν φέ-
ρεται τά ρεύματα, συμμεταφέροντος. 
ALEX. Quaest. II 23 p. 72, 9 Bruns 
περί τής `Ηρακλείας λίθου διά τί έλκει τόν σίδηρον. 'Ε. μέν ταίς απορροίαις 
ταίς απ' αμφοτέρων καί τοίς πόροις τοίς τής λίθου συμμέτροις ούσιν ταίς από τού 
σιδήρου τόν σίδηρον φέρεσθαι λέγει πρός τήν λίθον: αι μέν γάρ ταύτης απόρροιαι 
τόν αέρα τόν επί τοίς τού σιδήρου πόροις απωθούσί τε καί κινούσι τόν επιπωμα-
τίζοντα αυτούς: τούτου δέ χωρισθέντος αθρόαι απορροίαι ρεούσηι τόν σίδηρον 
έπεσθαι: φερομένων δέ τών απ' αυτού απορροιών επί τούς τής λίθου πόρους, 
διά τό συμμέτρους τε αυτοίς είναι καί εναρμόζειν καί τόν σίδηρον σύν ταίς απορ-
ροίαις έπεσθαί τε καί φέρεσθαι. επιζητήσαι δ' άν τις, ει καί συγχωρηθείη τό τών 
απορροιών, τί δήποτε ο λίθος ουχ έπεται ταίς ιδίαις απορροίαις, κινείται δέ πρός 
τόν σίδηρον. ουδέν γάρ μάλλον εκ τών ειρημένων η λίθος πρός τόν σίδηρον ή 
ο σίδηρος κινηθήσεται πρός τήν λίθον. έτι διά τί ου καί χωρίς τής λίθου κινηθή-
σεταί ποτε σίδηρος επ' άλλο τι τών απ' αυτού απορροιών αθρόων φερομένων. 
διά τί γάρ μόναι αι από τής λίθου απόρροιαι κινείν δύνανται τόν επιπωματί-
ζοντα τούς τού σιδήρου πόρους αέρα καί επέχοντα τάς απορροίας; έτι διά τί 
άλλο ουδέν πρός άλλο τι ούτω φέρεται, καίτοι πολλά λέγεται υπ' αυτού συμμέτρους 
τούς πόρους πρός αλλήλας ταίς απορροίαις έχειν; λέγει γούν: ύδωρ κτλ. [B 91]. 
PSELL. de lapid. 26 (Ideler Physici I 247, 24 Me/ly Lapidaires p. 204, 12) 
τούτων δέ τών παρά τοίς λίθοις δυνάμεων αιτίας πολλοί εθάρρησαν αποδούναι, 
τών μέν αρχαιοτέρων σοφών 'Αναξαγόρας καί 'Ε. καί Δημόκριτος, τών δέ ου πολύ 
πρό ημών ο εκ τής 'Αφροδισίας 'Αλέξανδρος. 
AET. IV 13, 4 (D. 403) 'Ε. καί πρός τό διά τών ακτίνων καί πρός τό 
διά τών ειδώλων εκδοχάς παρέχεται [τήν αίσθησιν τών ορατών]. πλείους 
δέ πρός <τό> δεύτερον: τάς γάρ απορροίας αποδέχεται. 9, 6 [28 A 47]. 
ARISTOT. de sensu 2. 437 b 9 εκείνως δ' αυ-
τός αυτόν οράι ο οφθαλμός, ώσπερ καί εν τήι ανακλάσει, επεί εί γε πύρ ήν, καθάπερ 
'Ε. φησι καί εν τώι Τιμαίωι [68 A] γέγραπται, καί συνέβαινε τό οράν εξιόντος 
ώσπερ εκ λαμπτήρος τού φωτός [31 B 84, 3], διά τί ου καί εν τώι σκότει εώρα 
άν η όψις; de gen. anim. E 1. 779 b 15 τό μέν ούν υπολαμβάνειν τά μέν γλαυκά 
[sc. όμματα] πυρώδη, καθάπερ 'Ε. φησιν, τά δέ μέλανα πλείον ύδατος έχειν ή 
πυρός, καί διά τούτο τά μέν ημέρας ουκ οξύ βλέπειν, τά γλαυκά, δι' ένδειαν ύδατος, 
θάτερα δέ νύκτωρ δι' ένδειαν πυρός, ου λέγεται καλώς, είπερ μή πυρός τήν όψιν 
θετέον, αλλ' ύδατος πάσιν. 
PLATO Meno p. 76 C Βούλει ούν σοι κατά Γοργίαν [82 B 4] αποκρίνωμαι ήι 
άν σύ μάλιστα ακολουθήσαις; -- Βούλομαι: πώς γάρ ού; -- Ουκούν λέγετε απορροάς 
τινας τών όντων κατά 'Εμπεδοκλέα; -- Σφόδρα γε. -- Καί πόρους εις ούς καί δι' 
ών αι απόρροιαι πορεύονται; -- Πάνυ γε. -- Καί τών απορροών τάς μέν αρμότ-
τειν ενίοις τών πόρων, τάς δέ ελάττους ή μείζους είναι; -- ''Εστι ταύτα. -- Ουκούν 
καί όψιν καλείς τι; -- ''Εγωγε. -- 'Εκ τούτων δή ‘σύνες ό τοι λέγω’ έφη Πίνδα-
ρος, έστιν γάρ χρόα απορροή χρημάτων όψει σύμμετρος καί αισθητός. AET. I 
15, 3 (D. 313) 'Ε. χρώμα είναι απεφαίνετο τό τοίς πόροις τής όψεως εναρμόττον. 
τέτταρα δέ τοίς στοιχείοις ισάριθμα, λευκόν μέλαν ερυθρόν ωχρόν. 
— IV 16, 1 (D. 406) 'Ε. τήν ακοήν γίνεσθαι κατά πρόσπτωσιν πνεύματος 
τώι χονδρώδει, όπερ φησίν εξηρτήσθαι εντός τού ωτός κώδωνος δίκην αιωρού-
μενον καί τυπτόμενον [vgl. B 99]. 
— IV 17, 2 (D. 407) 'Ε. ταίς αναπνοαίς ταίς από τού πνεύμονος συνεις-
κρίνεσθαι τήν οσμήν: όταν γούν η αναπνοή βαρεία γένηται, κατά τραχύτητα μή 
συναισθάνεσθαι, ως επί τών ρευματιζομένων. ARISTOT. de sensu 4. 441 a 3 
η δέ γεύσις αφή τίς εστιν. η μέν ούν τού ύδατος βούλεται άχυμος είναι. ανάγκη 
δ' ή εν αυτώι τό ύδωρ έχειν τά γένη τών χυμών αναίσθητα διά μικρότητα, κα-
θάπερ 'Ε. φησιν, ή κτλ. 
AET. IV 9, 14 (D. 398) Παρμενίδης, 'Ε. ελλείψει τροφής τήν όρεξιν. 15. 'Ε. 
τάς ηδονάς γίνεσθαι τοίς μέν ομοίοις <εκ> τών ομοίων, κατά δέ τό ελλείπον πρός 
τήν αναπλήρωσιν, ώστε τώι ελλείποντι η όρεξις τού ομοίου. τάς δ' αλγηδόνας 
τοίς εναντίοις: ηλλοτριώσθαι γάρ πρός άλληλα όσα διαφέρει κατά τε τήν σύγ-
κρισιν καί τήν τών στοιχείων κράσιν. V 28 (D. 440) 'Ε. τάς μέν ορέξεις γίνεσθαι 
τοίς ζώιοις κατά τάς ελλείψεις τών αποτελούντων έκαστον στοιχείων, τάς δέ 
ηδονάς εξ οικείου κατά τάς τών συγγενών καί ομοίων κράσεις, τάς δέ οχλήσεις 
καί τάς <αλγηδόνας εξ ανοικείου>. 
— IV 5, 12 (D. 392) Παρμενίδης καί 'Ε. καί Δημόκριτος ταυτόν νούν 
καί ψυχήν, καθ' ούς ουδέν άν είη ζώιον άλογον κυρίως. 
— IV 5, 8 (D. 391) 'Ε. εν τήι τού αίματος συστάσει [sc. τό ηγεμονι-
κόν είναι] vgl. Theodor. V 22 'Ε. κτλ. τήν καρδίαν απεκλήρωσαν τούτωι. καί 
τούτων δ' αύ πάλιν οι μέν εν τήι κοιλίαι τής καρδίας, οι δέ εν τώι αίματι. 
CAELIUS AUREL. Morb. chron. I 5 p. 25 Sich. (furor) Empedoclem 
sequentes alium dicunt ex animi purgamento fieri, alium alienatione mentis 
ex corporis causa sive iniquitate, de quo nunc scripturi sumus quem Graeci, 
siquidem magnam faciat anxietatem, [quam] adpellant μανίαν. 
Επιστροφή στα περιεχόμενα