Ιερή Ελιά
Κείμενο του δημοσιογράφου Νίκου Μπάνου, το οποίο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Διιπετές, τεύχος 56.


Τι να ήταν η πρώτη ελιά δίπλα από το Ερεχθείο; Να ήταν το δόρυ της Αθηνάς που το κάρφωσε στο έδαφος θυμωμένη με τον Ποσειδώνα; Να ήταν το πρώτο άγαλμα της Θεάς που σχηματίστηκε στον κορμό του δένδρου; Να ήταν το δώρο προς τους Αθηναίους ή να ήταν η ίδια η Αθηνά που εμφανίστηκε με αυτή την μορφή; Ότι, όμως, κι αν ήταν, θεωρείται δένδρο ιερό, το οποίο ο λαός της Αθήνας το πλησίαζε με ευλάβεια και απόθετε αναθήματα, καρπούς, κρεμούσε στεφάνια και έδενε στα κλαδιά του στεφάνια. Με το λάδι του φωτίζονταν οι άσβεστες λυχνίες του Παρθενώνα, με τους κλάδους του στεφάνωναν τους ποιητές για τις νίκες τους. Όταν οι Πέρσες λεηλάτησαν την Αθήνα πυρπόλησαν τα ιερά και μαζί τους την ελιά στο Ερεχθείο. Την επόμενη μέρα δόθηκε η άδεια στους εξόριστους που ακολουθούσαν τον Ξέρξη να ανέβουν στον ιερό βράχο για να θυσιάσουν. Με έκπληξη και τρόμο είδαν από το καμένο δέντρο να έχει πεταχτεί νέο βλαστάρι, προμήνυμα για τα όσα θα επακολουθήσουν στην Σαλαμίνα, στις Πλαταιές και στην Μυκάλη. Από αυτή την ελιά, σύμφωνα με τις παραδόσεις, δημιουργήθηκαν και τα δώδεκα ελαιόδεντρα της Ακαδημίας, τα οποία συμβόλιζαν τις δώδεκα πύλες της Αθήνας. Αυτά δε μεταλαμπαδεύτηκαν κατόπιν και έτσι σχηματίστηκε το ιερό δάσος της πόλης της Παλλάδος, ο Ελαιώνας των Αθηνών.

Θεϊκή τιμωρία περιμένει όποιον καταστρέφει ελαιόδεντρα. Ο γιος του Ποσειδώνα, ο Αλιθόρριος, προκειμένου να ικανοποιήσει τον πατέρα του επιχείρησε μια νύκτα να κόψει την ελιά στο Ερεχθείο. Η Αθηνά, όμως, του σκοτείνιασε το νου και αντί να κτυπήσει το δέντρο χτύπησε τον εαυτό του και πέθανε. Τώρα πως ο Άρης σκότωσε πάλι τον Αλιθόρριο είναι μια άλλη ιστορία…. Την οργή της Αθηνάς φοβήθηκαν οι Πελοποννήσιοι όταν στο πρώτο έτος του πολέμου, ενώ είχαν δενδροτομήσει την Αττική, αποσύρθηκαν έντρομοι μόλις πλησίασαν τον Ελαιώνα. Και έπρεπε να βρεθεί ένας Σίλας, ο οποίος τόλμησε να βεβηλώσει το ιερό άλσος, προσβάλλοντας την ίδια την Θεά.

Στην αρχαία Αθήνα η γη άνηκε στους κατοίκους, αλλά τα ελαιόδεντρα στην πόλη. Η νομοθεσία ήταν αυστηρότατη και πρόβλεπε ότι αν ο ιδιοκτήτης ήθελε να ξεριζώσει ένα δέντρο θα έπρεπε να καταβάλει στην πόλη 100 δραχμές. Αν κάποιος παρέβλεπε το νόμο, δικαζότανε σαν ιερόσυλος στον Άρειο Πάγο και εκεί μόνο μια ποινή υπήρχε για τον «ελαιοκόπον», θάνατος. Ήταν έγκλημα εις βάρος των Θεών, διότι εκείνη την εποχή το να φυτεύει κάποιος ένα ελαιόδεντρο ισοδυναμούσε με το να ιδρύσει ένα ιερό της Αθηνάς. Η γενίκευση της καλλιέργειας της ελιάς στην Αττική, ως παραγωγικού δένδρου, οφείλεται στον τύραννο Πεισίστρατο τον 6ο αιώνα π.χ.χ. Υποχρέωσε τους ακτήμονες να βγουν από το άστυ και να φυτεύσουν ελαιόδεντρα, τους έκανε δηλαδή με το ζόρι αγρότες. Από αυτόν το νόμο η χώρα των Αθηναίων μεταμορφώθηκε, από άγονη και ξερή, σε μια θάλασσα ελαιόδεντρων. Τα εισοδήματα από τους ελαιώνες άνηκαν στους ιδιοκτήτες της γης, όχι όμως και αυτά που προέρχονταν από τις ιερές ελιές. Απαγορευμένο ζώο στην Ακρόπολη των Αθηνών ήταν το κατσίκι, διότι τρελαίνεται για τους θαλλούς. Για αυτό το λόγω όχι μόνο δεν επέτρεπαν να ανέβει στον Ιερό Βράχο, αλλά ούτε καν τα θυσίαζαν στο βωμό της Παλλάδας. Επίσης για τις ιέρειες της Θεάς ήταν απαγορευμένα, τόσο το κρέας, όσο και το κατσικίσιο γάλα. Η ελιά δίνει στον άνθρωπο τροφή και φως. Η ιερότητα του δένδρου μας δείχνει ότι η Ελλάδα ποτέ δεν ήταν χώρα βαρβάρων που ζούσαν στο σκοτάδι. Το φως των Ελλήνων είναι το δώρο της Θεάς της σοφίας. Η ελιά συμβολίζει την ειρήνη, την γαλήνη, τη νίκη στους αγώνες, τον πολιτισμό, αλλά και την οικογενειακή ευτυχία. Όταν γεννιόταν ένα αρσενικό παιδί στόλιζαν με κλαδιά ελιάς το βρεφικό κρεβάτι, αλλά και την πόρτα του σπιτιού. Κλαδιά ελιάς στόλιζαν και τα οινοπωλεία όταν άνοιγαν τα νέα κρασιά. Για ένα κλαδί ελιάς αγωνίζονταν στην Ολύμπια οι άριστοι των Ελλήνων, προκαλώντας κατάπληξη, αλλά και φόβο στους βάρβαρους. {Ανάθεμα σε Μαρδόνιε. Ενάντια σε τι είδους ανθρώπους μας έφερες να πολεμήσουμε; Αυτοί δεν φοβούνται τον θάνατο, δεν τους ενδιαφέρουν τα υλικά αγαθά, αλλά αγωνίζονται μονάχα για τη δόξα}, έλεγαν με δέος οι Πέρσες στον στρατηγό τους όταν πέρασαν τα στενά των Θερμοπυλών.

Και τι ζητάει από τον άνθρωπο η ελιά; Μόνο ένα πράγμα. Να μην την ξεριζώσει, τίποτα άλλο. Η ελιά και να καεί και κοπεί, μόνο αν μείνει η ρίζα, πάλι θα φυτρώσει. Κι αν θέλει ο άνθρωπος την ποτίζει μια φορά κάθε έξι μήνες. Αυτό το πότισμα το επιθυμεί η αθηναία ελιά, κυρίως λόγω της προαιώνιας γνωριμίας της με τον Κηφισό. Ο Κηφισός, όμως, δεν υπάρχει στις μέρες μας. Στις όχθες του δεν θα υπάρχουν ποια ποιητές, όπως ο Σοφοκλής και ο Αριστοφάνης, οι οποίοι εκεί αποσύρονταν για να εμπνευστούν τα αθάνατα έργα τους. Τα νερά του μολύνθηκαν με λύματα και πριν ένα χρόνο είδαμε να θάβεται κάτω από τόνους τσιμέντου. Ο Ελαιώνας έχει περιοριστεί σε μια στενή λουρίδα γης, κυκλωμένος από την άσφαλτο και τις κακοτεχνίες. Τα ελάχιστα δέντρα του, μάρτυρες μιας Αθήνας που δεν έπαψε ποτέ να κατοικείται, μας φωνάζουν με απόγνωση…<<μην μας εξοντώνεται, μην σκοτώνεται την ρίζα σας με την μητέρα γη>>. Είναι τα απομεινάρια των ιερών κορμών που γνώρισαν την Αθήνα του κλέους και του πολιτισμού, των μαραθωνομάχων και του Σωκράτη. Είναι τα <<αγήρατα φυτεύματα>> που ύμνησε ο Σοφοκλής. Είναι το ρόπαλο του Ηρακλή, που όταν ολοκλήρωσε τους άθλους του, το απόθεσε στη γη και αυτό έβγαλε θαλλούς. Ο μητέρα – φύση του είπε με τον τρόπο της…<<ησύχασε επιτέλους, βρες τη γαλήνη>>. Και πράγματι ο μεγάλος ήρωας ασχολήθηκε στη συνέχεια μόνο με ειρηνικούς αγώνες, μέχρι να πάρει την θέση του, δίπλα από τον αιώνιο πατέρα του, τον Δία.

Επιστροφή στα περιεχόμενα