|
|
|
|
|
|
| Η Διώνη είναι παλαιότατη πελασγική θεότητα, που αντιπροσωπεύει τη γονιμοποιό δύναμη του υγρού στοιχείου. Είναι η θεά της υγρής φύσης (το επίθετο Νάια από το νάιω: ρέω, κυλώ), σύζυγος του Διός, πατέρα θεών και θνητών και μητέρα της Αφροδίτης και του Έρωτος, αναγκαίου στοιχείου κάθε δημιουργίας. Ο σχολιαστής της Ιλιάδας ονομάζει τη Διώνη "Δωδωναίαν νύμφην", "Υάδα", που ανέθρεψε τον Διόνυσο όταν αυτός γεννήθηκε από το μηρό του Διός. "ΖΕΥΣ ΕΚ ΤΟΥ ΜΗΡΟΥ ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΑ ΔΙΟΝΥΣΟΝ ΤΑΙΣ ΔΩΔΩΝΙΣΙ ΝΥΜΦΑΙΣ ΤΡΕΦΕΙΝ ΕΔΩΚΕΝ, ΑΜΝΡΟΣΙΑι, ΚΟΡΩΝΙΔΙ, ΕΥΔΩΡΗι, ΔΙΩΝΗι, ΑΙΣΥΛΗι, ΠΟΛΥΞΟΙ. ΑΥΤΑΙ ΘΡΕΨΑΣΑΙ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΟΝ ΠΕΡΙΗιΕΣΑΝ ΣΥΝ ΑΥΤΩι, ΤΗΝ ΕΥΡΕΘΕΙΣΑΝ ΑΜΠΕΛΟΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΟΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙΣ ΧΑΡΙΖΟΜΕΝΑΙ. ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΔΕ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΣΥΝΕΔΙΩΞΕ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΟΝ· ΕΚΕΙΝΑΣ ΔΕ Ο ΖΕΥΣ ΕΛΕΗΣΑΣ ΚΑΤΗΣΤΕΡΙΣΕΝ. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡΑ ΦΕΡΕΚΥΔΗ". Από τους αρχαίους συγγραφείς η Διώνη επικαλείται "ερατή καλή, ευπλόκαμος, αριπρεπές έχουσα είδος, δία θεαινών", ιδιαίτερη επίκλησή της στη Δωδώνη ήταν το επίθετο "Νάια" κατά το Ζευς Νάιος. Ο ανώνυμος συντάκτης του "Μεγάλου Ετυμολογικού" παράγει τη λέξη από τη γενική Διός "κατά έκτασιν του ο εις ω" ή από το "διαίνεσθαι" (υγραίνεσθαι από τη βροχή), με την πρώτη ετυμολογία όμως συμφωνούν οι περισσότεροι, στηριζόμενοι στη σύγκριση της ετυμολογίας του λατινικού Juno (Ήρα), το οποίο παράγεται από τη γενική του Jovis (Διός). | |
| Σύμφωνα με τη Θεογονία (353) του Ησιόδου θεωρείται θυγατέρα του Ωκεανού και της Τηθύος, ενώ κατά τον Απολλόδωρο (Α, 2) ως μία από τις Τιτανίδες, κόρη του Ουρανού και της Γαίας. Επίσης, ο Υγίνος (Fab. 10) αναφέρει ως γονείς της, τον Αιθέρα και τη Γαία. Στη μυθολογία η Διώνη εμφανίζεται ως σύζυγος και ακόλουθος του Διός και ως τέτοια λατρεύτηκε και μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η Διώνη και ο Δίας αποτελούν "Ιερό Ζεύγος" όπου αργότερα προστέθηκε και η Αφροδίτη, ως "Κόρη". Η Διώνη παριστάνονταν μαζί με τον Δία σε αγγεία και νομίσματα. Ο Νόννος μάλιστα αναφέρει και συζυγική έριδα μεταξύ του Διός και της Διώνης (Ε' 619). Παιδιά της Διώνης θεωρήθηκαν επίσης ο Πέλοπας και η Νιόβη. Η ομηρική παράδοση ορίζει ως κατοικία της Διώνης τον Όλυμπο. Ωστόσο, στη Δωδώνη, κατοικία του θεϊκού ζευγαριού θεωρούνταν η ιερή φηγός, η δρυς. | |
| Σύμφωνα με τον Φίλωνα, η Διώνη έλαβε ως δώρο από τον πατέρα της Ουρανό της πόλη Βύβλο, ο Θεόκριτος ονομάζει "έδος ξανθής Δίωνας" τις πόλεις Υετίδα, Βυβλίδα και Οινούντα. Σπουδαίο κέντρο λατρείας της Διώνης ήταν η Ήπειρος και ιδίως η Δωδώνη. Εκεί η Διώνη λατρεύτηκε ως "σύνναος" του Διός. Ο Παυσανίας στα Γεωγραφικά σημειώνει: "ΚΑΤ' ΑΡΧΑΣ ΜΕΝ ΟΥΝ ΑΝΔΡΕΣ ΗΣΑΝ ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΥΟΝΤΕΣ: ΚΑΙ ΤΟΥΤ' ΙΣΩΣ ΚΑΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΕΜΦΑΙΝΕΙ: ΥΠΟΦΗΤΑΣ ΓΑΡ ΚΑΛΕΙ, ΕΝ ΟΙΣ ΤΑΤΤΟΙΝΤΟ ΚΑΝ ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΑΙ: ΥΣΤΕΡΟΝ Δ' ΑΠΕΔΕΙΧΘΗΣΑΝ ΤΡΕΙΣ ΓΡΑΙΑΙ, ΕΠΕΙΔΗ ΚΑΙ ΣΥΝΝΑΟΣ ΤΩ ΔΙΙ ΠΡΟΣΑΠΕΔΕΙΧΘΗ ΚΑΙ Η ΔΙΩΝΗ" δηλαδή "στην αρχή άνδρες ήταν αυτοί που προφήτευαν: και έτσι ίσως ο ποιητής εμφανίζεται να τους καλεί υποφήτες: ύστερα τους διαδέχθηκαν τρεις γραίες, επειδή και σύνναος του Διός προστέθηκε η Διώνη". Μετά από την ίδρυση του εκεί μαντείου, αναφέρεται μαζί με τον Δία σχεδόν σε όλες τις επιγραφές, στις αναγραφόμενες ερωτήσεις προς το μαντείο και στους χρησμούς. Η Διώνη είχε δικό της ναό στη Δωδώνη, ο οποίος καταστράφηκε από τους Αιτωλούς, το 219 π.α.χ.χ. μαζί με όλα τα άλλα κτίρια του Ιερού εκτός από το μαντείο. Τον επόμενο χρόνο ο Φίλιππος Ε' ο Μακεδόνας και οι Ηπειρώτες ανοικοδόμησαν το Ιερό της Δωδώνης και τον ναό της Διώνης. Το περιστέρι θεωρούνταν σύμβολο και προφητικό πτηνό της Διώνης στη Δωδώνη και αργότερα έγινε σύμβολο του Έρωτος και της Αφροδίτης. Στα Γεωγραφικά του ο Παυσανίας αναφέρει ότι στη Μολοσσική και Θεσπρωτική γλώσσα τις γριές καλούσαν πελίες και τους γέροντες πελίους και ίσως δεν ήταν όρνεα οι θρυλούμενες πελειάδες, αλλά τρεις γριές γυναίκες που απασχολούνταν με τη φροντίδα του Ιερού ("ΦΑΣΙ ΔΕ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΩΝ ΜΟΛΟΤΤΩΝ ΚΑΙ ΘΕΣΠΡΩΤΩΝ ΓΛΩΤΤΑΝ ΤΑΣ ΓΡΑΙΑΣ ΠΕΛΙΑΣ ΚΑΛΕΙΣΘΑΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΠΕΛΙΟΥΣ: ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΟΥΚ ΟΡΝΕΑ ΗΣΑΝ ΟΙ ΘΡΥΛΟΥΜΕΝΑΙ ΠΕΛΕΙΑΔΕΣ, ΑΛΛΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΓΡΑΙΑΙ ΤΡΕΙΣ ΠΕΡΙ ΤΟ ΙΕΡΟΝ ΣΧΟΛΑΖΟΥΣΑΙ"). Πιθανόν, οι τρεις γριές προφήτισσες της Δωδώνης, γνωστές ως Πελειάδες (περιστερές), να ήταν οι ιέρειές της. Η Διώνη ταυτίστηκε με επιφανείς θεότητες της ελληνικής μυθολογίας, σύμφωνα με τον σχολιαστή της Οδύσσειας με την Ήρα και άλλοι την εξομοιώνουν με τη Γαία γιατί αρχικά αυτή λατρεύονταν στη Δωδώνη και με την καθιέρωση της λατρείας του Πελασγικού Δία, η Γαία γίνεται σύζυγος του Διός και μετονομάζεται σε Διώνη. Επίσης, ταυτίζεται με την Αφροδίτη, η οποία θεωρείται και κόρη της από πολλούς συγγραφείς διαφόρων εποχών, όπως ο Όμηρος, ο Θεόκριτος, ο Διονύσιος ο περιηγητής, ο Αιλιανός κ.ά. Ο Ευριπίδης στην Ελένη (1098) αναφέρει "Σε σένα προσευχόμαστε, παιδί της Διώνης, Αφροδίτη, στην Απολλοδώρου Βιβλιοθήκη (1.13) διαβάζουμε "Από τη Διώνη αυτός (ο Ζευς) απέκτησε την Αφροδίτη". Ο Όμηρος αναφέρει πως την Αφροδίτη αποκαλούσαν και Διωναία και ο Θεόκριτος την προσφωνεί "Διωναία Κύπρι" (XV 106-108). Επίσης, στην Ιλιάδα (Ε, 370) ο ποιητής αναφέρει: | |
| "Κι' αφτή στης Διώνης έπεσε τα πόδια, η Αφροδίτη, στης μάννας της· στην αγκαλιά την πήρε τότε η Διώνη, την πήρε και τη χάιδεψε και τρυφερά της είπε "Πιός, φως μου, σ' έκανε σ' αφτά τα χάλια απ' τους ουράνιους, αψήφιστα, σα νάκανες κάνα άπρεπο στο φόρο ;" Τότες η γελιαγάπητη της απαντά Αφροδίτη "Με λάβωσε ο λιοντόκαρδος Διομήδης του Τυδέα, γιατί έβγαζα όξω απ' τη σφαγή το γιο μου, τον Αινεία, την πιο πολύτιμη ψυχή που λαχταρώ στον κόσμο. Γιατί δεν είναι η μάχη πια τώρα Αχαιών και Τρώων, μα αν αγαπάς οι Δαναοί και με θεούς χτυπιούνται." Κι' η Διώνη, η σεβαστή θεά, της απαντάει διό λόγια "Παρ' το, παιδί μου, απόφαση, και μη σε τρώει η λύπη. Πάθαμε εμείς πολλά οι θεοί ως τώρα απ' τους αθρώπους, τα μάτια ο ένας τ' αλλουνού να βγάλουμε ζητώντας. Έπαθε ο Άρης, τότε οι γιοί που τ' Αλωγέα, ο Ώτος κι' ο σκληρό-Φιάλτης, στις τριχιές τον είχαν βαλημένα, κλεισμένο μήνες δώδεκα μες σε κελί χαλκένιο. Και τότε εκεί ίσως χάνουνταν ο θνητοφάγος Άρης, μόν στον Ερμή το πρόφτασε η γλυκομάτα Ερίβια, η μητρυιά τους, κι' ο Έρμης τον κλέβει από κει μέσα σ' άσκημα χάλια, κι' η σκληρή τον έτρωγε τριχιά του. Έπαθε η Ήρα τον καιρό που στο δεξύ βυζί της ο θεριομάχος Ηρακλής με τρίγλωσση σαΐτα την κάρφωσε, που πήγε πια ναν την τρελάνει ο πόνος. Έπαθε ο Άδης ο βαθύς μιά σαϊτιά κι' εκείνος, όταν στη μέση των νεκρών, στην Πύλο, ο ίδιος πάλι του Δία ο γιος τον πλήγωσε κι' αφάνισε στους πόνους. Ο Άδης τότε ανέβηκε στα θεϊκά λημέρια και στον απέραντο Έλυμπο με την καρδιά θλιμένη, πονώντας σ' όλο το κορμί· και τ' όπλο καρφωμένο στην πλάτη τη βασταγερή τον κατατυραννούσε. Μα βάζοντας ο Γιρτρεφτής μαλαχτικά βοτάνια τον γιάτρεψε· τι δα θνητός δεν είτανε πλασμένος. Τώρα η κουκουβαγιόματη θεά Αθηνά κι' εσένα σούστειλε αφτόν ... Θεότρελος! που δε λογιάζει ο νους του, σαν πολεμάς με τους θεούς πως δεν πολυχρονίζεις, ούτε απ' τον πόλεμο γυρνάς κι' απ' τη σφαγή ν' ακούσεις στα γόνατά σου τα γλυκά λογάκια των παιδιών σου. Έτσι ας προσέξει, όσο πολύ κι' αν είναι παλικάρι, μήπως στη μάχη άλλος κανείς του βγει πιο δυνατός του, κι' η Γιάλα η αρχοντόθρεφτη καμιά νυχτιά απ' τον ύπνο σηκώσει με τα κλάματα το σπιτικό της όλο, το τέρι της γυρέβοντας, τον πρώτο απ' τους Αργίτες, η γνωστικιά του φοβερού Διομήδη γυναικούλα." Ετσι είπε, και της σφούγγιζε το θεϊκό νιχώρα με τα διό χέρια· κι' έγιανε το χέρι, κι' οι βαριοί της πόνοι μαλάκωσαν." |
|
| Ο Κάρλ Κερένϋι στο βιβλίο του "Ελληνική Μυθολογία" αναφέρει: "Δεν ήταν βέβαια σ' εμάς το όνομα Αφροδίτη το μοναδικό όνομα της μεγάλης Θεάς του έρωτος. Ονομαζόταν επίσης με το ελληνικό όνομα Διώνη. Έτσι αντηχεί ο θηλυκός τύπος του Διός. Μπορεί κιόλας να συγκριθή με τη λατινική Διάνα. Διώνη σημαίνει: θεά του γαλάζιου ουρανού. Η Διώνη ήταν επίσης γνωστή και ως θεά των νερών. Στη Δωδώνη λατρεύτηκε μαζί με τον Δία ως πηγαίο θεό, ως σύζυγος του ύψιστου θεού και ως θεά των πηγών, από την οποία δεχόταν χρησμούς. Ο Ησίοδος την συναριθμεί στις Ωκεανίδες. Για τους ορφικούς η Διώνη ήταν κόρη του Ουρανού. Η θεμελίωση του μαντείου της Δωδώνης αναγόταν σ' ένα περιστέρι. Εκείνοι, όπως ο Όμηρος, που θέλαν να υποτάξουν τη μεγάλη θεά Αφροδίτη τελείως στον Δία, την παρουσίασαν ως κόρη του Διός και της Διώνης. Πλάι σ' αυτή τη διήγηση για την καταγωγή της Αφροδίτης από τον Δία και την Διώνη συμβάδιζε και η ιστορία της άμεσης καταγωγής της από τον Ουρανό, με την οποία αρχίζουν οι ιστορίες για τη μεγάλη Θεά του έρωτος". Επίσης, ως μαντική θεότητα ταυτίζονταν με τις αδελφές της Θέμις και Φοίβη. Η Φοίβη είχε τον έλεγχο του μαντείου των Δελφών, ενώ η Θέμις ήταν μαντική χθόνια θεότητα τόσο του δελφικού όσο και του δωδωναίου μαντείου. Ο Φίλωνας (Fragm. Hist. Graec. Γ' 568) ταυτίζοντας τη Βααλτίδα με τη Διώνη γράφει ότι κατά διαταγή του πατέρα της Ουρανού, επιχείρησε μαζί με τις αδελφές της Ρέα και Αστάρτη να σκοτώσει το σύζυγό της Κρόνο, απέτυχε όμως στο σχέδιό της. Ο σχολιαστής του Πινδάρου στα Πύθια (3.177) αλλά και ο Ησύχιος στο "Βάκχου Διώνης" αναφέρουν ότι η Διώνη σμίγοντας με τον Δία γέννησε τον Διόνυσο. Στον ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα (92) αναφέρεται πως κατά τη γέννηση του Δήλιου Θεού ήταν παρούσα και η Διώνη μαζί με άλλες Θεές: "... κι εννέα μέρες η Λητώ κι εννέα νύχτες από ανέλπιστες είχε περονιασθή ωδίνες· και όλες οι Θεές παραβρεθήκανε εκεί όσες άριστες ήτανε, και η Διώνη και η Ρέα και η Ιχναία Θέμις και η πολυστέναχτη Αμφιτρίτη...". | |
| Παραστάσεις της Διώνης διασώθηκαν σε τετράδραχμο του Πύρρου (295 - 272 π.α.χ.χ.) και σε άλλο ηπειρωτικό νόμισμα. Η Θεά παριστάνεται σε προτομή μαζί με τον Δία ή μόνη της καθισμένη, φοράει τον συζυγικό πέπλο, σύμβολο της θείας ένωσης, διάδημα σύμβολο της ουράνιας βασιλείας και κρατάει σκήπτρο. Επίσης, στη Δωδώνη διασώθηκε και προτομή γυναίκας πάνω σε μπρούτζινη πλάκα, η οποία σύμφωνα με υποθέσεις αρχαιολόγων εικονίζει τη Θεά. Η μορφή έχει ύψος 6 εκατοστά, έργο του 4ου π.α.χ.χ. αιώνα, αυτή που παριστάνεται είναι σε νεαρή ηλικία, έχει ωραία και πλούσια κόμη θαυμάσια επεξεργασμένη. Επίσης, νομίσματα σώζονται με την επιγραφή "ΑΘΑΜΑΝΩΝ", τα οποία απεικονίζουν στη μία πλευρά τη θεά Αθηνά και στην άλλη τη Διώνη. Οι Αθαμάνες λάτρευαν τη Διώνη, η οποία εκπροσωπούσε γι' αυτούς την υγρή φύση, τη γονιμοποιό δύναμη του υγρού στοιχείου. | |
| Επάνω σε αγγείο σώζεται μία διονυσιακή σκηνή στην οποία αναπαριστάνεται ο Βάκχος στο μέσον του θιάσου του. Δύο γυναίκες, η Διώνη και η Οπώρα, η εποχή του φθινοπώρου, φέρνουν στον καθισμένο θεό δοχεία γεμάτα καρπούς· κοντά βρίσκονται δύο Σάτυροι, ο οποίος ένας καλείται Κώμος και προσωποποιεί την θορυβώδη χαρά της γιορτής, ο άλλος ανώνυμος παίζει τη λύρα. Στο βάθος, πάνω στις πλαγιές των βουνών, είναι δύο ομάδες που κατέχουν τις δύο άκρες της παράστασης· από το ένα άκρο η Δινονόη, η μέθη που ταράσσει το κεφάλι, την οποία πλησιάζει ένας Σάτυρος, από το άλλο η Ειρήνη, την οποία ο Ευριπίδης ενσωματώνει στο θίασο του Βάκχου· κοντά της βρίσκεται ο Ηδύοινος, ο γλυκός οίνος, ο οποίος αρκετά συχνά εμφανίζεται πάνω στα μνημεία. |
|
|
Εκτός από τη Δωδώνη, η Διώνη λατρεύτηκε και αλλού. Σε ασημένιο στατήρα της Αμβρακίας (238-168 π.α.χ.χ.)
παριστάνεται η Θεά πεπλοφόρος, όμοια παράσταση υπάρχει σε ασημένια και χάλκινα νομίσματα στην Κέρκυρα της
εποχής της εκεί ρωμαϊκής κυριαρχίας. Σε άλλη πόλη βρέθηκε χάλκινο νόμισμα που έχει παράσταση του κεφαλιού
της Διώνης και φέρει οσκικούς χαρακτήρες, ενώ σε μολύβδινες επιγραφές του μαντείου της Δωδώνης βρέθηκαν
και χρησμοί που είχαν ζητηθεί από Ταραντινούς. Από τους Βοιωτούς υπήρχε ειδική μελωδία, που ονομάζονταν
"τριποδηφορικόν" και τραγουδιόταν προς τιμήν του Διός και της Διώνης. Στην Αθήνα βρέθηκαν τρεις επιγραφές
που δίνουν υπόνοιες για λατρεία της Διώνης, ο Υπερείδης μνημονεύει πολυτελή θεωρία, θυσία και ανάθημα της
πόλης στη Διώνη. Από το Δημοσθένη μαθαίνουμε ότι οι Αθηναίοι θυσίαζαν βόδι σ' αυτήν και της είχαν αναθέσει
χάλκινη τράπεζα. Στο Ιερό της Περγάμου η Διώνη παριστάνονταν δίπλα στην Αφροδίτη και στον Έρωτα. Στη
δεξιά άκρη του αετώματος του Παρθενώνα παριστάνονται η Διώνη με την η κόρη της την Αφροδίτη. Η Αφροδίτη
φοράει λεπτό χιτώνα και ιμάτιο και ακουμπάει νωχελικά στη μητέρα της. Ο Πλάτωνας αναφέρει ως κύρια
εκπρόσωπο της Διώνης την ιέρεια Διοτίμα από την Αρκαδία.
|
|
|
|
|
| Ο Κάρλ Κερένυι αναφέρει ότι οι ορφικοί σχετικά με τη Διώνη υποστήριζαν πως "Ο ουρανός και η γη
δημιουργήθηκαν, λοιπόν, από τον Φάνη. Ο Ουρανός και η Γαία ήσαν ένας θεός και μια θεά, παιδιά της Νύκτας,
όπως άλλες θεότητες.... Οι Τιτάνες ήταν τα παιδιά τους, δεκατέσσερα τον αριθμό, αφού ο Φόρκυς και η
Διώνη συγκαταλέγονταν σ' αυτά". Κάποιες άλλες παραδόσεις αναφέρουν πως υπήρξε σύζυγος του Τάνταλου και μία από τις Ατλαντίδες. |
|
| Βιβλιογραφία: Όμηρος - Ιλιάδα Ησίοδος - Θεογονία Ομηρικός Ύμνος στον Απόλλωνα Ευρυπίδης - Ελένη Απολλόδωρου Βιβλιοθήκη Παυσανίας Γεωγραφικά Υγίνος Fabulae Οβίδιος - Μεταμορφώσεις Νόννος - Διονυσιακά Κάρλ Κερένυι - Ελληνική Μυθολογία Decharme - Ελληνική Μυθολογία Φίλωνας - Fragm. Hist. Graec. Ανώνυμου Μεγάλο Ετυμολογικό Εγκυκλοπαίδεια Δρανδάκη H.W. Parke - Ελληνικά Μαντεία |
|
| Επιστροφή στα περιεχόμενα | |
Διώνη,
η δωδωναία νύμφη
