ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ - Testimonia
DIOG. II 6 — 15. (6) 'Αναξαγόρας `Ηγησιβούλου ή Ευβούλου Κλαζομένιος. 
ούτος ήκουσεν 'Αναξιμένους, καί πρώτος τήι ύληι νούν επέστησεν, αρξάμενος ούτω 
τού συγγράμματος, ό εστιν ηδέως καί μεγαλοφρόνως ηρμηνευμένον: <‘πάντα 
χρήματα ήν ομού>: είτα νούς ελθών αυτά διεκόσμησεν’ [= fr. 17 Schaubach 
vgl. 59 B 1]. παρό καί Νούς επεκλήθη, καί φησι περί αυτού Τίμων εν τοίς Σίλ-
λοις ούτω [fr. 24 D.]: 
καί που 'Αναξαγόρην φάσ' έμμεναι, άλκιμον ήρω 
Νούν, ότι δή νόος αυτώι, ός εξαπίνης επεγείρας 
πάντα συνεσφήκωσεν ομού τεταραγμένα πρόσθεν. 
ούτος ευγενείαι καί πλούτωι διαφέρων ήν, αλλά καί μεγαλοφροσύνηι, ός γε τά 
πατρώια παρεχώρησε τοίς οικείοις. (7) αιτιαθείς γάρ υπ' αυτών ως αμελών: 
‘τί ούν, έφη, ουχ υμείς επιμελείσθε;’ καί τέλος απέστη καί περί τήν τών φυσικών 
θεωρίαν ήν ου φροντίζων τών πολιτικών. ότε καί πρός τόν ειπόντα ‘ουδέν σοι 
μέλει τής πατρίδος;’ ‘ευφήμει, έφη, εμοί γάρ καί σφόδρα μέλει τής πατρίδος’ 
δείξας τόν ουρανόν. 
λέγεται δέ κατά τήν Ξέρξου διάβασιν είκοσιν ετών είναι, βεβιωκέναι δέ εβδο-
μήκοντα δύο. φησί δ' 'Απολλόδωρος εν τοίς Χρονικοίς [F GrHist. 244 F 31 II 1028] 
γεγενήσθαι αυτόν τήι εβδομηκοστήι ολυμπιάδι [500 — 497], τεθνηκέναι δέ τώι 
πρώτωι έτει τής ογδοηκοστής ογδόης [428]. ήρξατο δέ φιλοσοφείν 'Αθήνησιν 
επί Καλλίου [456 oder = Καλλιάδου 480] ετών είκοσιν ών, ώς φησι Δημήτριος 
ο Φαληρεύς εν τήι τών 'Αρχόντων αναγραφήι [F GrHist. 228 F 2 II 960], ένθα 
καί φασιν αυτόν ετών διατρίψαι τριάκοντα. 
(8) ούτος έλεγε τόν ήλιον <μύδρον> είναι διάπυρον [= fr. 24 Schaub.] καί 
μείζω τής Πελοποννήσου (οι δέ φασι Τάνταλον: τήν δέ σελήνην 
οικήσεις έχειν, αλλά καί λόφους καί φάραγγας. αρχάς δέ τάς ομοιο-
μερείας: καθάπερ γάρ εκ τών ψηγμάτων λεγομένων τόν χρυσόν συνεστάναι, ούτως 
εκ τών ομοιομερών μικρών σωμάτων τό πάν συγκεκρίσθαι. καί νούν μέν αρχήν 
κινήσεως: τών δέ σωμάτων τά μέν βαρέα τόν κάτω τόπον, <ως τήν γήν>, τά δέ 
κούφα τόν άνω επισχείν, ως τό πύρ ύδωρ δέ καί αέρα τόν μέσον. ούτω γάρ επί 
τής γής πλατείας ούσης τήν θάλατταν υποστήναι διατμισθέντων υπό τού ηλίου 
τών υγρών. (9) τά δ' άστρα κατ' αρχάς μέν θολοειδώς ενεχθήναι, ώστε κατά 
κορυφήν τής γής τόν αεί φαινόμενον είναι πόλον, ύστερον δέ τήν έγκλισιν λαβείν. 
καί τόν γαλαξίαν ανάκλασιν είναι φωτός <τών υπό> ηλίου μή καταλαμπομένων 
[τών,] άστρων. τούς δέ κομήτας σύνοδον πλανητών φλόγας αφιέντων: τούς τε 
διάιττοντας οίον σπινθήρας από τού αέρος αποπάλλεσθαι. ανέμους γίγνεσθαι 
λεπτυνομένου τού αέρος υπό τού ηλίου. βροντάς σύγκρουσιν νεφών: αστραπάς 
έκτριψιν νεφών: σεισμόν υπονόστησιν αέρος εις γήν. ζώια γίγνεσθαι εξ υγρού 
καί θερμού καί γεώδους, ύστερον δέ εξ αλλήλων: καί άρρενα μέν από τών δεξιών, 
θήλεα δέ από τών αριστερών. 
(10) φασί δ' αυτόν προειπείν τήν περί Αιγός ποταμούς γενομένην τού λίθου 
πτώσιν, όν είπεν εκ τού ηλίου πεσείσθαι. όθεν καί Ευριπίδην, μαθητήν όντα 
αυτού, χρυσέαν βώλον ειπείν τόν ήλιον εν τώι Φαέθοντι [FTG fr. 783]. 
αλλά καί εις 'Ολυμπίαν ελθόντα εν δερματίνωι καθίσαι, ως μέλλοντος ύσειν: καί 
γενέσθαι. πρός τε τόν ειπόντα, ει τά εν Λαμψάκωι όρη έσται ποτέ θάλαττα, 
φασίν ειπείν: ‘εάν γε ο χρόνος μή επιλίπηι’. ερωτηθείς ποτε, εις τί γεγέννηται, 
‘εις θεωρίαν, έφη, ηλίου καί σελήνης καί ουρανού’. πρός τόν ειπόντα: ‘εστερήθης 
'Αθηναίων’ ‘ου μέν ούν, έφη, αλλ' εκείνοι εμού’. (ιδών τόν Μαυσώλου τάφον 
έφη: ‘τάφος πολυτελής λελιθωμένης εστίν ουσίας είδωλον’.) (11) πρός τόν 
δυσφορούντα ότι επί ξένης τελευτάι ‘πανταχόθεν, έφη, ομοία εστίν η εις άιδου 
κατάβασις’. δοκεί δέ πρώτος, καθά φησι Φαβωρίνος εν Παντοδαπήι 
ιστορίαι [fr. 26 FHG III 581], τήν `Ομήρου ποίησιν αποφήνασθαι είναι περί αρετής 
καί δικαιοσύνης: επί πλείον δέ προστήναι τού λόγου Μητρόδωρον τόν Λαμψακη-
νόν [c. 61], γνώριμον όντα αυτού, όν καί πρώτον σπουδάσαι τού ποιητού περί τήν 
φυσικήν πραγματείαν. πρώτος δέ 'Αναξαγόρας καί βιβλίον εξέδωκε συγγραφής [?]. 
φησί δέ Σιληνός εν τήι πρώτηι τών `Ιστοριών [F GrHist. 27, 2 I 212, 7] επί άρ-
χοντος Δημύλου [?] λίθον εξ ουρανού πεσείν: (12) τόν δέ 'Αναξαγόραν ειπείν ως 
όλος ο ουρανός εκ λίθων συγκέοιτο: τήι σφοδράι δέ περιδινήσει συνεστάναι καί 
ανεθέντα κατενεχθήσεσθαι. περί δέ τής δίκης αυτού διάφορα λέγεται. Σωτίων μέν 
γάρ φησιν εν τήι Διαδοχήι τών φιλοσόφων υπό Κλέωνος αυτόν ασεβείας κριθή- 
ναι, διότι τόν ήλιον <μύδρον> έλεγε διάπυρον: απολογησαμένου δέ υπέρ αυτού 
Περικλέους τού μαθητού, πέντε ταλάντοις ζημιωθήναι καί φυγαδευθήναι. Σάτυρος 
δ' εν τοίς Βίοις [fr. 14 FHG III 163] υπό Θουκυδίδου φησίν εισαχθήναι τήν δίκην 
αντιπολιτευομένου τώι Περικλεί: καί ου μόνον ασεβείας, αλλά καί μηδισμού: καί 
απόντα καταδικασθήναι θανάτωι. (13) ότε καί αμφοτέρων αυτώι προσαγγελέν-
των, τής τε καταδίκης καί τής τών παίδων τελευτής, ειπείν περί μέν τής κατα-
δίκης, ότι άρα ‘κακείνων καμού πάλαι η φύσις κατεψηφίσατο’, περί δέ τών παί-
δων, ότι ‘ήιδειν αυτούς θνητούς γεννήσας’. (οι δ' εις Σόλωνα τούτο αναφέρουσιν, 
άλλοι εις Ξενοφώντα.) τούτον δέ καί θάψαι ταίς ιδίαις χερσίν αυτούς Δημήτριός 
φησιν ο Φαληρεύς εν τώι Περί γήρως. ''Ερμιππος δ' εν τοίς Βίοις [fr. 31 FHG 
III 43] φησίν, ότι καθείρχθη εν τώι δεσμωτηρίωι τεθνηξόμενος. Περικλής δέ 
παρελθών είπεν, εί τι έχουσιν εγκαλείν αυτώι κατά τόν βίον: ουδέν δέ ειπόντων 
‘καί μήν εγώ, έφη, τούτου μαθητής ειμι: μή ούν διαβολαίς επαρθέντες αποκτείνητε 
τόν άνθρωπον, αλλ' εμοί πεισθέντες άφετε’. καί αφείθη: ουκ ενεγκών δέ τήν ύβριν 
αυτόν εξήγαγεν. (14) `Ιερώνυμος δ' εν τώι δευτέρωι Τών σποράδην υπομνη-
μάτων [fr. 9 Hill.] φησίν, ότι ο Περικλής παρήγαγεν αυτόν επί τό δικαστήριον, 
διερρυηκότα καί λεπτόν υπό νόσου, ώστε ελέωι μάλλον ή κρίσει αφεθήναι. καί 
τά μέν περί τής δίκης αυτού τοσαύτα. έδοξε δέ πως καί Δημοκρίτωι απεχθώς 
εσχηκέναι. αποτυχών τής πρός αυτόν κοινολογίας. καί τέλος αποχωρήσας εις 
Λάμψακον αυτόθι κατέστρεψεν. ότε καί τών αρχόντων τής πόλεως αξιούντων 
τί βούλεται αυτώι γενέσθαι, φάναι, τούς παίδας εν ώι άν αποθάνηι μηνί κατ' 
έτος παίζειν συγχωρείν. καί φυλάττεται τό έθος καί νύν. (15) τελευτήσαντα 
δή αυτόν έθαψαν εντίμως οι Λαμψακηνοί καί επέγραψαν: 
ενθάδε, πλείστον αληθείας επί τέρμα περήσας 
ουρανίου κόσμου, κείται 'Αναξαγόρας. 
έστι καί ημών εις αυτόν: 
ηέλιον πυρόεντα μύδρον ποτέ φάσκεν υπάρχειν, 
καί διά τούτο θανείν μέλλεν 'Αναξαγόρας: 
αλλ' ο φίλος Περικλής μέν ερύσατο τούτον, ο δ' αυτόν 
εξάγαγεν βιότου μαλθακίηι σοφίης. 
γεγόνασι δέ καί άλλοι τρείς 'Αναξαγόραι, ών [εν ουδενί πάντα, αλλ'] ο μέν ήν 
ρήτωρ 'Ισοκράτειος: ο δέ ανδριαντοποιός, ού μέμνηται 'Αντίγονος [p. 10 Wilam.]: 
άλλος γραμματικός Ζηνοδότειος. 
HARPOCR. 'Α. σοφιστής `Ηγησιβούλου υιός Κλαζομένιος 'Αναξιμένους μαθη-
τής Μιλησίου. Νούς δ' επεκαλείτο, επεί ύλην τε καί νούν πάντων φρουρόν είπεν. 
ούτός εστιν ο τόν ήλιον <μύδρον> ειπών διάπυρον. 
SUID. 'Α.... διάπυρον, τουτέστι πύρινον λίθον. 
έφυγε δέ εξ 'Αθηνών Περικλέους αυτώι συνειπόντος. καί ελθών εν Λαμψά-
κωι εκείσε καταστρέφει τόν βίον αποκαρτερήσας. εξήγαγε δέ τού ζήν εαυτόν 
ετών <ο>, διότι υπ' 'Αθηναίων ενεβλήθη εν δεσμωτηρίωι οίά τινα καινήν δόξαν τού 
θεού παρεισφέρων. 
CYRILL. c. Jul. I p. 12B 
εβδομηκοστήι ολυμπιάδι φασί γενέσθαι Δημόκριτον καί 
'Αναξαγόραν φιλοσόφους φυσικούς ομού τε καί `Ηράκλειτον τόν επίκλην Σκοτεινόν. 
Eus. (Hier). a. Abr. 1557 [Ol. 80, 1 = 460] A. moritur. 
MARM. PAR. ep. 60 [F GrHist. 239 A 60 II 1000, 22] αφ' ού Ευρι-
πίδης ετών ών ΔΔΔΔΙΙΙΙ (?) τραγωιδίαι πρώτον ενίκησεν έτη Η#863ΔΔΓΙΙΙΙ άρχοντος 
'Αθήνησι Διφίλου [442/1]: ήσαν δέ κατ' Ευριπίδην Σωκράτης τε καί 'Α. 
DIOG. IX 41 γέγονε δέ [Demokrit] τοίς χρόνοις, ως αυτός φησιν εν τώι 
Μικρώι διακόσμωι, νέος κατά πρεσβύτην 'Αναξαγόραν, έτεσιν αυτού νεώτερος 
τετταράκοντα. συντετάχθαι δέ φησιν τόν Μικρόν διάκοσμον έτεσιν ύστερον τής 
'Ιλίου αλώσεως τριάκοντα καί επτακοσίοις. IX 34 ύστερον δέ Λευκίππωι παρέβαλε 
[Demokrit] καί 'Αναξαγόραι κατά τινας έτεσιν ών αυτού νεώτερος τετταράκοντα. 
Φαβωρίνος δέ φησιν εν Παντοδαπήι ιστορίαι [fr. 33 FHG III 582] λέγειν Δημό-
κριτον περί 'Αναξαγόρου, ως ουκ είησαν αυτού αι δόξαι αί τε περί ηλίου καί σελή-
νης, αλλά αρχαίαι: τόν δέ υφηιρήσθαι. 35 διασύρειν τε αυτού τά περί τής δια-
κοσμήσεως καί τού νού εχθρώς έχοντα πρός αυτόν, ότι δή μή προσήκατο αυτόν. 
πώς ούν κατά τινας ακήκοεν αυτού; 
PHILOSTR. V. Apoll. II 5 p. 46, 22 Kayser ακούων, 'Απολλώνιε, τόν 
μέν Κλαζομένιον 'Αναξαγόραν από τού κατά 'Ιωνίαν Μίμαντος επεσκέφθαι τά εν 
τώι ουρανώι, Θαλήν τε τόν Μιλήσιον από τής προσοίκου Μυκάλης κτλ. EBENDA 
I 2 p. 3, 6 Kays. τίς ουκ οίδε τόν 'Α. 'Ολυμπίασι μέν οπότε ήκιστα ύε παρελθόντα 
υπό κωδίωι ες τό στάδιον επί προρρήσει όμβρου οικίαν 
τε ως πεσείται προειπόντα μή ψεύσασθαι: πεσείν γάρ: νύκτα τε ως εξ ημέρας 
έσται καί ως λίθοι περί Αιγός ποταμούς τού ουρανού 
εκδοθήσονται προαναφωνήσαντα αληθεύσαι; 
STRAB. XIV p. 645 Κλαζομένιος δ' ήν ανήρ επιφανής 'Α. ο φυσικός, 'Αναξι-
μένους ομιλητής τού Μιλησίου: διήκουσαν δέ τούτου 'Αρχέλαος ο φυσικός καί 
Ευριπίδης ο ποιητής. Eus. P. E. x 14, 13 ο δέ 'Αρχέλαος εν Λαμψάκωι διεδέξατο 
τήν σχολήν τού 'Αναξαγόρου. CLEM. Strom. I 63 [II 40, 2 St.] μεθ' όν 
'Α. `Ηγησιβούλου Κλαζομένιος: ούτος μετήγαγεν από τής 'Ιωνίας 'Αθή-
ναζε τήν διατριβήν. τούτον διαδέχεται 'Αρχέλαος, ού Σωκράτης διήκουσεν. GAL. 
Hist. phil. 3 (D. 599) τόν 'Αναξιμένην ... 'Αναξαγόρου καθηγητήν γενέσθαι παρε-
σκεύασεν ούτος δέ τήν Μίλητον απολελοιπώς ήκεν εις τάς 'Αθήνας 
καί 'Αρχέλαον τόν 'Αθηναίον πρώτον εις φιλοσοφίαν παρώρμησεν [s. 60 A 1 — 5]. 
SIMPL. Phys. 25, 19 'Εμπεδοκλής ο 'Ακραγαντίνος 
ου πολύ κατόπιν τού 'Αναξαγόρου γεγονώς. 
PROCL. ad Eucl. p. 65, 21 μετά δέ τούτον 
'Α. ο Κλαζομένιος πολλών εφήψατο τών κατά γεωμετρίαν καί Οινοπίδης 
ο Χίος ολίγωι νεώτερος ών 'Αναξαγόρου. 
CEBREN. I 165, 18 Bekk. καί γάρ, ως ''Ελληνες ιστορούσι, καί Φερεκύδης 
ο Σύριος καί Πυθαγόρας ο Σάμιος καί 'Α. ο Κλαζομένιος καί Πλάτων ο 'Αθηναίος 
πρός τούτους [A+gypter] εξεδήμησαν θεολογίαν καί φυσιολογίαν ακριβεστέραν 
μαθήσεσθαι παρ' αυτών ελπίσαντες. AMM. MARCELL. XXII 16, 22 hinc (sc. ex 
Aegyptiorum scriptis arcanis) A. lapides e caelo ‘lapsuros et putealem 
limum contrectans tremores futuros praedixerat terrae. 
MARM. PAR. ep. 57 [F GrHist. 239 A 57 II 1000] αφ' ού εν Αιγός 
ποταμοίς ο λίθος έπεσε, καί Σιμωνίδης ο ποιητής ετελεύτησεν βιούς έτη #863ΔΔΔΔ, 
έτη ΗΗΓ άρχοντος 'Αθήνησι Θεαγενίδου [468/7] PLIN. N. H. II 149 f. cele-
brant Graeci Anaxagoran Clazomenium olympiadis LXXVIII secundo anno 
[467/6] praedixisse caelestium litterarum scientia, quibus diebus saxum 
casurum esset e sole, idque factum interdiu in Thraciae parte ad Aegos 
flumen, qui lapis etiam nunc ostenditur magnitudine vehis, colore adusto, 
comete quoque illis noctibus flagrante. quod si quis praedictum credat, simul 
fateatur necesse est maioris miraculi divinitatem Anaxagorae fuisse, solvique 
rerum naturae intellectum et confundi omnia, si aut ipse sol lapis esse aut 
umquam lapidem in eo fuisse credatur. decidere tamen crebro non erit 
dubium. (150) in Abydi gymnasio ex ea causa colitur hodieque modicus 
quidem, sed quem in media terrarum casurum idem A. praedixisse narratur. 
EUS. Chron. [Hier.] lapis in Aegis 
fluvio de caelo ruit a. Abr. 1551 [ol. 78, 3 = 466]. 
PLUT. Lys. 12 οι δέ καί τήν τού λίθου πτώσιν επί τώι πάθει τούτωι 
σημείόν φασι γενέσθαι: κατηνέχθη γάρ, ως δόξα τών πολλών, εξ ουρανού παμ-
μεγέθης λίθος εις Αιγός ποταμούς. καί δείκνυται μέν έτι νύν σεβομένων αυτόν 
τών Χερρονησιτών: λέγεται δέ 'Αναξαγόραν προειπείν, ως τών κατά τόν ουρανόν 
ενδεδεμένων σωμάτων γενομένου τινός ολισθήματος ή σάλου ρίψις έσται καί 
πτώσις ενός απορραγέντος: είναι δέ καί τών άστρων έκαστον ουκ εν ήι πέφυκε 
χώραι: λιθώδη γάρ όντα καί βαρέα λάμπειν μέν αντερείσει καί περικλάσει τού 
αιθέρος, έλκεσθαι δέ υπό βίας σφιγγόμενα δίνηι καί τόνωι τής περιφοράς, ώς που 
καί τό πρώτον εκρατήθη μή πεσείν δεύρο τών ψυχρών καί βαρέων αποκρινο-
μένων τού παντός ... τώι δ' 'Αναξαγόραι μαρτυρεί καί Δαΐμαχος εν τοίς Περί 
ευσεβείας [fr. 5 FHG II 441] ιστορών, ότι πρό τού πεσείν τόν λίθον εφ' ημέρας 
εβδομήκοντα πέντε συνεχώς κατά τόν ουρανόν εωράτο πύρινον σώμα παμμέγεθες, 
ώσπερ νέφος φλογοειδές κτλ. 
PLUT. Pericl. 16 ο δέ πάσαν αυτού τήν τοιαύτην συνέχων 
ακρίβειαν είς ήν οικέτης Ευάγγελος, ως έτερος ουδείς εύ πεφυκώς ή κατεσκευα- 
σμένος υπό τού Περικλέους πρός οικονομίαν. απεναντία μέν ούν ταύτα τής 'Ανα-
ξαγόρου σοφίας, εί γε καί τήν οικίαν εκείνος εξέλιπε καί τήν χώραν ανήκεν αργήν 
καί μηλόβοτον υπ' ενθουσιασμού καί μεγαλοφροσύνης. PLAT. Hipp. m. 283 A 
καταλειφθέντων γάρ αυτώι πολλών χρημάτων καταμελήσαι καί απολέσαι 
πάντα: ούτως αυτόν ανόητα σοφίζεσθαι. 
TERTULL. Apolog. 46 Si de fide comparem, Anaxagoras [?] depo-
situm hos<pi>tibus denegavit: Christianus etiam extra fidelis vocatur. 
PLAT. Phaedr. 269 E -- Κινδυνεύει, ώ άριστε, εικότως ο Περικλής πάντων 
τελεώτατος εις τήν ρητορικήν γενέσθαι. -- Τί δή; -- Πάσαι όσαι μεγάλαι τών 
τεχνών προσδέονται αδολεσχίας καί μετεωρολογίας φύσεως πέρι: τό γάρ υψηλόνουν 
τούτο καί πάντηι τελεσιουργόν έοικεν εντεύθέν ποθεν εισιέναι. ό καί Περικλής 
πρός τώι ευφυής είναι εκτήσατο: προσπεσών γάρ οίμαι τοιούτωι όντι 'Αναξαγόραι, 
μετεωρολογίας εμπλησθείς καί επί φύσιν νού τε καί ανοίας αφικόμενος, ών δή πέρι 
τόν πολύν λόγον εποιείτο 'Α., εντεύθεν είλκυσεν επί τήν τών λόγων τέχνην τό 
πρόσφορον αυτήι. ISOCR. XV 235 Περικλής δέ δυοίν εγένετο μαθητής, 'Ανα-
ξαγόρου τε τού Κλαζομενίου καί Δάμωνος τού κατ' εκείνον τόν χρόνον φρονι-
μωτάτου δόξαντος είναι τών πολιτών. PLUT. Pericl. 4 ο δέ πλείστα Περικλεί 
συγγενόμενος καί μάλιστα περιθείς όγκον αυτώι καί φρόνημα δημαγωγίας εμβρι-
θέστερον όλως τε μετεωρίσας καί συνεξάρας τό αξίωμα τού ήθους 'Α. ήν ο Κλαζο-
μένιος, όν οι τότ' άνθρωποι Νούν προσηγόρευον, είτε τήν σύνεσιν αυτού μεγάλην 
εις φυσιολογίαν καί περιττήν διαφανείσαν θαυμάσαντες είθ' ότι τοίς όλοις πρώτος 
ου τύχην ουδ' ανάγκην διακοσμήσεως αρχήν, αλλά νούν επέστησε καθαρόν καί 
άκρατον εν μεμιγμένοις πάσι τοίς άλλοις αποκρίνοντα τάς ομοιομερείας. 
CIC. d. orat. III 138 Periclem non declamator aliquis ad clep 
sydram latrare docuerat, sed ut accepimus Clazomenius ille A. 
PLUT. Pericl. 6 λέγεται δέ ποτε κριού μονόκερω κεφαλήν εξ αγρού τώι 
Περικλεί κομισθήναι καί Λάμπωνα μέν τόν μάντιν, ως είδε τό κέρας ισχυρόν καί 
στερεόν εκ μέσου τού μετώπου πεφυκός, ειπείν ότι δυείν ουσών εν τήι πόλει δυνα-
στειών τής Θουκυδίδου καί Περικλέους εις ένα περιστήσεται τό κράτος παρ' ώι 
γένοιτο τό σημείον: τόν δ' 'Αναξαγόραν τού κρανίου διακοπέντος επιδείξαι τόν 
εγκέφαλον ου πεπληρωκότα τήν βάσιν, αλλ' οξύν ώσπερ ωιόν εκ τού παντός 
αγγείου συνωλισθηκότα κατά τόν τόπον εκείνον, όθεν η ρίζα τού κέρατος είχε 
τήν αρχήν. καί τότε μέν θαυμασθήναι τόν 'Αναξαγόραν υπό τών παρόντων, 
ολίγωι δ' ύστερον τόν Λάμπωνα τού μέν Θουκυδίδου καταλυθέντος 
τών δέ τού δήμου πραγμάτων ομαλώς απάντων υπό τώι Περικλεί γενομένων. 
— — 32 περί δέ τούτον τόν χρόνον [Anfang des peloponn. 
Kriegs] ... καί ψήφισμα Διοπείθης έγραψεν εισαγγέλλεσθαι τούς τά θεία μή νομί-
ζοντας ή λόγους περί τών μεταρσίων διδάσκοντας απερειδόμενος εις Περικλέα δι' 
'Αναξαγόρου τήν υπόνοιαν ... 'Αναξαγόραν δέ φοβηθείς εξέπεμψεν εκ τής πόλεως. 
DIODOR. XII 39 
πρός δέ τούτοις 'Αναξαγόραν τόν 
σοφιστήν διδάσκαλον όντα Περικλέους ως ασεβούντα εις τούς θεούς εσυκοφάν-
τουν. 
PLUT. Nic. 23 ο γάρ πρώτος σαφέστατόν τε πάντων καί θαρραλεώτατον 
περί σελήνης καταυγασμών καί σκιάς λόγον εις γραφήν καταθέμενος 'Α. ούτ' αυτός 
ήν παλαιός ούτε ο λόγος ένδοξος αλλ' απόρρητος έτι καί δι' ολίγων καί μετ' ευλα-
βείας τινός ή πίστεως βαδίζων. ου γάρ ηνείχοντο τούς φυσικούς καί μετεωρολέσχας 
τότε καλουμένους, ως εις αιτίας αλόγους καί δυνάμεις απρονοήτους καί κατηναγ-
κασμένα πάθη διατρίβοντας τό θείον, αλλά καί Πρωταγόρας έφυγε καί 'Αναξαγόραν 
ειρχθέντα μόλις περιεποιήσατο Περικλής. EUS. chron. arm. a. Abr. 1554[Ol. 79, 3 
=462/1] sol def 
IOSEPH. c. Ap. II 265 'Α. δέ Κλαζομένιος ήν, αλλ' ότι νομιζόντων 
'Αθηναίων τόν ήλιον είναι θεόν όδ' αυτόν έφη μύλον είναι διάπυρον, θάνατον 
αυτού παρ' ολίγας ψήφους κατέγνωσαν. OLYMPIOD. in Meteor. p. 17, 19 Stu+ve 
μόνα δέ τά άστρα πυρώδη εισίν, ως καί τόν 'Αναξαγόραν <μύδρον> καλέσαι τόν 
ήλιον διά τό άμετρον τής πυρώσεως: μύδρος γάρ εστιν ο πεπυρακτωμένος σίδηρος. 
διό καί ο 'Αναξαγόρας εξωστρακίσθη εκ τών 'Αθηναίων ως τοιούτόν τι τολμήσας 
ειπείν. ύστερον δέ ανεκλήθη διά τής Περικλέους ρητορείας: ακροατής γάρ ών 
έτυχεν ο Περικλής 'Αναξαγόρου. 
PHILODEM. Rhet. II 180 Sudh. fr. 7 'Αναξα[γόραν δέ μας]τιγωθε[ί]ς 
τ[ις Κλέ]ων[ος?] πα[ί]ς επεδείκνυεν τοίς δικασταίς καί Πυθαγόραι μέν Κύλων ο 
Κροτωνιάτης επαγαγών [εγκλή]ματα τής πόλεως εξέβαλε, τούς δέ μαθητάς αθρόους 
ενέπρησε. 
SCHOL. PIND. Ol. I 91 p. 38, 6 Dr. τόν γάρ Τάνταλον φυσιολόγον γε-
νόμενον καί μύδρον αποφήναντα τόν ήλιον επί τούτωι δίκας υποσχείν, ώστε καί 
επαιωρείσθαι αυτώι τόν ήλιον, υφ' ού δειματούσθαι καί καταπτήσσειν. περί δέ 
τού ηλίου οι φυσικοί φασιν ως λίθος καλείται ο ήλιος, καί 'Αναξαγόρου δέ γενόμενον 
τόν Ευριπίδην μαθητήν πέτρον ειρηκέναι τόν ήλιον διά τών προεκκειμένων: ‘ο 
γάρ μακάριος ... Τάνταλος κορυφής υπερτέλλοντα δειμαίνων πέτρον αέρι ποτάται 
καί τίνει ταύτην δίκην’ [Eur. Or. 4 — 7]. καί πάλιν δι' άλλων βώλον λέγοντα 
ούτως: ‘μόλοιμι τάν ουρανού μέσον χθονός τεταμέναν αιωρήμασι πέτραν αλύσεσι 
χρυσέαις φερομέναν δίναισι βώλον εξ 'Ολύμπου, ίν' εν θρήνοισιν αναβοάσω γέροντι 
πατρί Ταντάλωι’ [Or. 982ff. Vgl. d. Schol.: 'Αναξαγόρου δέ μαθητής γενό-
μενος ο Ευριπίδης <μύδρον> λέγει τόν ήλιον.]. 
THEOL. Arithm. p. 6, 18 de Falco καί δή Ευριπίδης ως 'Αναξαγόρου 
γενόμενος μαθητής ούτω τής γής μέμνηται: ‘εστίαν δέ σ' οι σοφοί βροτών 
νομίζουσιν (!)‘. Vgl. EURIP. fr. 944 καί Γαία μήτερ: `Εστίαν δέ σ' οι σοφοί 
βροτών καλούσιν ημένην εν αιθέρι. 
Arnim 
Suppl. Eur. S. 3f.) fr. 37 c. 1. 22 
(p. 139) έπειτα δέ τόν 'Αναξαγόραν δαιμονίως <ηγά>ς<ατο?> φυσι ... 
Eur. fr. 912 fr. 37 c. 3, 9: ‘σοί τώι πάντων μεδέοντι χλόην πέλανόν τε 
φέρω Ζεύς είθ' ''Αιδης ονομάζηι’ ακριβώς όλως περιείληφεν τόν 'Αναξαγόρειον 
διάκοσμον <έπεσι> τρισίν περι<ιών>. καί άλληι γέ πηι διαπορεί, τί πότ' εστι 
τό προεστηκός τών ουρανίων: ‘Ζεύς είτ' ανάγκη φύσεος είτε νούς βροτών’ 
fr. 38 c. 1, 16 Eur. fr. 913: <εκε>ί λέγει ‘τίς 
ατιμόθεος καί παραδαίμων(?), ός τάδε λεύσσων ου προδιδάσκει ψυχήν αυτού 
θεόν ηγείσθαι, μετεωρολόγων δ' εκάς έρριψεν σκολιάς απάτας; ών τολμηρά γλώσσ' 
εικοβολεί περί τών αφανών ουδέν γνώμης μετέχουσα’. 
GELL. XV 20 Alexander autem Aetolus hos de Euripide versus com-
posuit [fr. 7 Anth. L. II 231 Diehl]: 
ο δ' 'Αναξαγόρου τρόφιμος χαιού στρυφνός μέν έμοιγε προσειπείν 
καί μισόγελως καί τωθάζειν ουδέ παρ' οίνον μεμαθηκώς, 
αλλ' ό τι γράψαι, τούτ' άν μέλιτος καί Σειρήνων ετετεύχει. 
AEL. Var. hist. VIII 13 'Αναξαγόραν τόν Κλαζομένιόν φασι μήτε γελώντά ποτε 
οφθήναι μήτε μειδιώντα τήν αρχήν. 
ATHEN. V 220 B ο δέ ‘Καλλίας’ αυτού [Aesch. Socr. fr. 16 Krauss] περιέ-
χει τήν τού Καλλίου πρός τόν πατέρα διαφοράν καί τήν Προδίκου καί 'Αναξαγό-
ρου [?] τών σοφιστών διαμώκησιν. λέγει γάρ ως ο μέν Πρόδικος Θηραμένην μαθη-
τήν απετέλεσεν, ο δ' έτερος Φιλόξενον τόν 'Ερύξιδος καί 'Αριφράδην 
τόν αδελφόν 'Αριγνώτου τού κιθαρωιδού, θέλων από τής τών δηλωθέντων μο-
χθηρίας καί περί τά φαύλα λιχνείας εμφανίσαι τήν τών παιδευσάντων διδασκαλίαν. 
ALCIDAMAS bei Arist. Rhet. B 23. 1398b 15 καί Λαμψακηνοί 'Αναξα-
γόραν ξένον όντα έθαψαν καί τιμώσιν έτι καί νύν. 
AEL. V. H. VIII 19 ότι καί βωμός 
αυτώι ίσταται καί επιγέγραπται οι μέν Νού οι δέ 'Αληθείας. 
DIOG. II 46 [vgl. I 103, 10. 115, 34] καθά φησιν 'Αριστοτέλης εν τρί-
τωι Περί ποιητικής [fr. 75] εφιλονίκει ... 'Αναξαγόραι Σωσίβιος. 
— X 12 μάλιστα δέ απεδέχετο [Epikur Epicurea p. 365, 16 Us. vgl. 
dessen Ind. S. 400], φησί Διοκλής, τών αρχαίων 'Αναξαγόραν, καίτοι έν τισιν 
αντειρηκώς αυτώι, καί 'Αρχέλαον τόν Σωκράτους διδάσκαλον. 
ARISTOT. Metaph. Γ 5. 1009 b 25 [nach 28 B 16] 'Αναξαγόρου δέ καί 
απόφθεγμα μνημονεύεται πρός τών εταίρων τινάς, ότι τοιαύτ' αυτοίς έσται τά 
όντα οία άν υπολάβωσιν. 
CLEM. Str. II 130 [II 184, 6 St.] 'Αναξαγόραν μέν γάρ τόν Κλαζομένιον 
τήν θεωρίαν φάναι τού βίου τέλος είναι καί τήν από ταύτης ελευθερίαν λέγουσιν. 
ARISTOT. Eth. Nic. Ζ 7. 1141b 3 διό 'Αναξαγόραν καί Θαλήν καί τούς 
τοιούτους σοφούς μέν, φρονίμους δ' ού φασιν είναι, όταν ίδωσιν αγνοούντας ‘τά 
συμφέρονθ' εαυτοίς, καί περιττά μέν καί θαυμαστά καί χαλεπά καί δαιμόνια ειδέναι 
αυτούς φασιν, άχρηστα δ' ότι ου τά ανθρώπινα αγαθά ζητούσιν. Κ 9. 1179a 13 
έοικε δέ καί 'Α. ου πλούσιον ουδέ δυνάστην υπολαβείν τόν ευδαίμονα ειπών ότι 
ουκ άν θαυμάσειεν, εί τις άτοπος φανείη τοίς πολλοίς. Vgl. EUDEM. Eth. A 4. 
1215b 6. Eb. 5. 1216a 11 τόν μέν ούν 'Αναξαγόραν φασίν αποκρίνασθαι πρός 
τινα διαπορούντα τοιαύτ' άττα καί διερωτώντα, τίνος ένεκ' άν τις έλοιτο γενέσθαι 
μάλλον ή μή γενέσθαι, ‘τού’ φάναι ‘θεωρήσαι τόν ουρανόν καί τήν περί τόν όλον 
κόσμον τάξιν’. Danach EUR. fr. 910 όλβιος όστις τής ιστορίας 
έσχε μάθησιν μήτε πολιτών επί πημοσύνην μήτ' εις αδίκους πράξεις ορμών, αλλ' 
αθανάτου καθορών φύσεως κόσμον αγήρων, † πή τε συνέστη χώπηι χώπως. τοίς 
δέ τοιούτοις ουδέποτ' αισχρών έργων μελέδημα προσίζει. 
VAL. MAX. VIII 7 ext. 6 quali porro studio Anaxagoram flagrasse 
credimus? qui cum e diutina peregrinatione patriam repetisset possessiones — 
que desertas vidisset, ‘non essem, inquit, ego salvus, nisi istae perissent’. 
vocem petitae sapientiae compotem! nam si praediorum potius quam ingenii 
culturae vacasset, dominus rei familiaris intra penates mansisset, non tantus 
A. ad eos redisset. 
PLUT. Pericl. 16 καί μέντοι γε τόν 'Αναξαγόραν αυτόν λέγουσιν ασχο-
λουμένου Περικλέους αμελούμενον κείσθαι συγκεκαλυμμένον ήδη γηραιόν αποκαρ-
τερούντα: προσπεσόντος δέ τώι Περικλεί τού πράγματος εκπλαγέντα θείν ευθύς 
επί τόν άνδρα καί δείσθαι πάσαν δέησιν ολοφυρόμενον ουκ εκείνον, αλλ' εαυτόν, ει 
τοιούτον απολεί τής πολιτείας σύμβουλον. εκκαλυψάμενον ούν τόν 'Αναξαγόραν 
ειπείν πρός αυτόν: ‘ώ Περίκλεις, καί οι τού λύχνου χρείαν έχοντες έλαιον επιχέουσιν’. 
GAL. de plac. Hipp. et Plat. IV 7 p. 392f. Mu+ller 
διό καί ‘προενδημείν’ φησι τοίς πράγμασι μήπω τε 
παρούσιν οίον παρούσι χρήσθαι. βούλεται δέ τό ‘προενδημείν’ ρήμα τώι Ποσει- 
δωνίωι τό οίον προαναπλάττειν τε καί προτυπούν τό πράγμα παρά εαυτώι τό 
μέλλον γενήσεσθαι καί ως πρός ήδη γενόμενον εθισμόν τινα ποιείσθαι κατά βραχύ. 
διό καί τό τού 'Αναξαγόρου παρείληφεν ενταύθα, ως άρα τινός αναγγείλαντος 
αυτώι τεθνάναι τόν υιόν εύ μάλα καθεστηκότως είπεν ‘ήιδειν θνητόν γεννήσας’ 
καί ως τούτο λαβών Ευριπίδης τό νόημα τόν Θησέα πεποίηκε λέγοντα [fr. 964]: 
εγώ δέ παρά σοφού τινος μαθών 
εις φροντίδ' αεί συμφοράς εβαλλόμην 
φυγάς τ' εμαυτώι προστιθείς πάτρας εμής 
θανάτους τ' αώρους καί κακών άλλας οδούς, 
ίν', εί τι πάσχοιμ' ών εδόξαζον φρενί, 
μή μοι νεώρες προσπεσόν μάλλον δάκοι. 
Vgl. Alkestis [438 ausgefu+hrt] 903 Chor: εμοί τις ήν εν γένει ώι κόρος αξιόθρη-
νος ώλετ' εν δόμοισιν μονόπαις: αλλ' έμπας έφερε κακόν άλις, άτεκνος ών, πολιάς 
επί χαίτας ήδη προπετής ών βιότου τε πόρσω. 
STOB. Flor. IV 52b, 39 H. 'Α. δύο έλεγε διδασκαλίας είναι θανάτου, τόν 
τε πρό τού γενέσθαι χρόνον καί τόν ύπνον. 
CIC. Tusc. I 43, 104 praeclare A. qui cum Lampsaci moreretur, 
quaerentibus amicis velletne Clazomenas in patriam, si quid accidisset, 
auferri: ‘nihil necesse est’ inquit ‘undique enim ad inferos tantundem viae 
est’. 
PLATO Apol. p. 26D επεί τόν μέν ήλιον λίθον φησίν είναι, τήν δέ σελήνην 
γήν. 'Αναξαγόρου οίει κατηγορείν ... καί οίει αυτούς απείρους γραμμάτων είναι, 
ώστε ουκ ειδέναι, ότι τά <'Αναξαγόρου βιβλία> τού Κλαζομενίου γέμει τούτων 
τών λόγων; καί δή καί οι νέοι ταύτα παρ' εμού μανθάνουσιν ά έξεστιν ενίοτε, 
ει πάνυ πολλού, δραχμής εκ τής ορχήστρας πριαμένους Σωκράτους καταγελάν, 
εάν προσποιήται εαυτού είναι. 
CLEM. Str. I 78 [II 50, 26 St.] ναί μήν οψέ ποτε εις ''Ελληνας η τών 
λόγων παρήλθε διδασκαλία τε καί γραφή. 'Αλκμαίων γούν κτλ. [I 211, 1], οι δέ 
'Αναξαγόραν `Ηγησιβούλου Κλαζομένιον πρώτον διά γραφής εκδούναι βιβλίον 
ιστορούσιν. 
DIOG. I 16 οι δέ ανά έν σύγγραμμα Μέλισσος, Παρμενίδης, 'Α. 
PLUT. de exil. 17, 607F αλλ' 'Α. μέν εν τώι δεσμωτηρίωι <τόν τού 
κύκλου τετραγωνισμόν> έγραφε. 
VITRUV. VII pr. 11 primum Agatharchus Athenis Aeschylo docente 
tragoediam scaenam fecit et de ea commentarium reliquit. ex eo moniti 
Democritus [68 B IX 4] et A. de eadem re scripserunt, quemadmodum opor-
teat ad aciem oculorum radiorumque extentionem certo loco centro constituto 
lineas ratione naturali respondere, uti de incerta re certae imagines aedi-
ficiorum in scaenarum picturis redderent speciem et quae in directis planisque 
frontibus sint figurata alia abscedentia alia prominentia esse videantur. 
COD. MONAC. 490, s. XV f. 483V 
περί τού 'Αναξαγόρα. τόν 'Αναξαγόραν δέ φασίν τινες λόγον περί απόρων ζητη-
μάτων γράψαντα τούτον <`Ιμάντα> καλέσαι διά τό ταίς δυσπορίαις ενδεσμείν, ως 
<ώι>ετο, τούς αναγινώσκοντας. 
SIMPL. Phys. 27, 2 'Α. μέν 
γάρ `Ηγησιβούλου Κλαζομένιος, κοινωνήσας τής 'Αναξιμένους φιλοσοφίας, πρώτος 
μετέστησε τάς περί τών αρχών δόξας καί τήν ελλείπουσαν αιτίαν ανεπλήρωσε, τάς 
μέν σωματικάς απείρους ποιήσας: πάντα γάρ τά ομοιομερή, οίον ύδωρ ή πύρ ή 
χρυσόν, αγένητα μέν είναι καί άφθαρτα, φαίνεσθαι δέ γινόμενα καί απολλύμενα 
συγκρίσει καί διακρίσει μόνον, πάντων μέν εν πάσιν ενόντων, εκάστου δέ κατά 
τό επικρατούν εν αυτώι χαρακτηριζομένου. χρυσός γάρ φαίνεται εκείνο, εν ώι 
πολύ χρυσίον εστί καίτοι πάντων ενόντων. λέγει γούν 'Α. ότι <‘εν παντί παντός 
μοίρα ένεστι’> καί <‘ότων πλείστα ένι, ταύτα ενδηλότατα έν έκαστον 
έστι καί ήν’> [B 12]. καί ταύτά φησιν ο Θεόφραστος παραπλησίως τώι 'Αναξι-
μάνδρωι λέγειν τόν 'Αναξαγόραν: εκείνος γάρ φησιν εν τήι διακρίσει 
τού απείρου τά συγγενή φέρεσθαι πρός άλληλα, καί ότι μέν εν τώι παντί χρυσός 
ήν, γίνεσθαι χρυσόν, ότι δέ γή, γήν: ομοίως δέ καί τών άλλων έκαστον, ως ου 
γινομένων αλλ' ενυπαρχόντων πρότερον. τής δέ κινήσεως καί τής γενέσεως αίτιον 
επέστησε τόν νούν ο 'Α., υφ' ού διακρινόμενα τούς τε κόσμους καί τήν τών άλλων 
φύσιν εγέννησαν. ‘καί ούτω μέν, φησί, λαμβανόντων δόξειεν άν ο 'Α. τάς μέν 
υλικάς αρχάς απείρους ποιείν, τήν δέ τής κινήσεως καί τής γενέσεως αιτίαν μίαν 
τόν νούν: ει δέ τις τήν μίξιν τών απάντων υπολάβοι μίαν είναι φύσιν αόριστον 
καί κατ' είδος καί κατά μέγεθος, συμβαίνει δύο τάς αρχάς αυτόν λέγειν τήν τε 
τού απείρου φύσιν καί τόν νούν: ώστε φαίνεται τά σωματικά στοιχεία παραπλησίως 
ποιών 'Αναξιμάνδρωι.’ Vgl. 166, 15 ειπόντος τού 'Αναξαγόρου ότι <‘ούτε τού 
σμικρού εστι τουλάχιστον αλλά έλασσον αεί’> [B 3] ούτε τό μέγιστον (ως 
καί αυτή η λέξις τού 'Αναξαγόρου δηλοί, καί μέντοι καί Θεόφραστος εν τώι Περί 
'Αναξαγόρου δευτέρωι τάδε γράφων ‘έπειτα τό διά τούτο λέγειν είναι πάντα εν 
παντί, διότι καί εν μεγέθει καί εν σμικρότητι άπειρα, καί ούτε τό ελάχιστον ούτε 
τό μέγιστον έστι λαβείν, ουχ ικανόν πρός πίστιν’) κτλ. 
HIPPOL. Refut. I 8, 1 ff. [D. 561, W. 13 
(1) μετά τούτον [Anaximines] γίνεται 'Α. `Ηγησιβούλου ο 
Κλαζομένιος. ούτος έφη τήν τού παντός αρχήν νούν καί ύλην, τόν μέν νούν ποιούντα, 
τήν δέ ύλην γινομένην. όντων γάρ πάντων ομού, νούς επελθών διεκόσμησεν. τάς 
δ' υλικάς αρχάς απείρους υπάρχειν καί τάς σμικροτέρας αυτών άπειρα λέγει [?, vgl. 
B 1]. (2) κινήσεως δέ μετέχειν τά πάντα υπό τού νού κινούμενα συνελθείν τε τά 
όμοια. καί τά μέν κατά τόν ουρανόν κεκοσμήσθαι υπό τής εγκυκλίου κινήσεως: τό 
μέν ούν πυκνόν καί υγρόν καί τό σκοτεινόν καί ψυχρόν καί πάντα τά βαρέα συνελ-
θείν επί τό μέσον, εξ ών παγέντων τήν γήν υποστήναι: τά δ' αντικείμενα τούτοις, τό 
θερμόν καί τό λαμπρόν καί τό ξηρόν καί τό κούφον, εις τό πρόσω τού αιθέρος ορ-
μήσαι. (3) τήν δέ γήν τώι σχήματι πλατείαν είναι καί μένειν μετέωρον διά τό 
μέγεθος καί διά τό μή είναι κενόν καί διά τό τόν αέρα ισχυρότατον όντα φέρειν επο-
χουμένην τήν γήν. (4) τών δ' επί γής υγρών τήν μέν θάλασσαν υπάρξαι <έκ> 
τε τών εν αυτήι υδάτων, <ών> εξατμισθέν<των> τά υποστάντα ούτως γεγονέναι, 
καί από τών καταρρευσάντων ποταμών. (5) τούς δέ ποταμούς καί από τών 
όμβρων λαμβάνειν τήν υπόστασιν, καί εξ υδάτων τών εν τήι γήι. είναι γάρ αυτήν 
κοίλην καί έχειν ύδωρ εν τοίς κοιλώμασιν. τόν δέ Νείλον αύξεσθαι κατά τό θέρος 
καταφερομένων εις αυτόν υδάτων από τών εν τοίς ανταρκτικοίς χιόνων. (6) ήλιον 
δέ καί σελήνην καί πάντα τά άστρα λίθους είναι εμπύρους συμπεριληφθέντας υπό 
τής αιθέρος περιφοράς. είναι δ' υποκάτω τών άστρων ηλίωι καί σελήνηι σώματά 
τινα συμπεριφερόμενα ημίν αόρατα. (7) τής δέ θερμότητος μή αισθάνεσθαι 
τών άστρων διά τό μακράν είναι [καί διά] τήν απόστασιν τής γής: έτι δέ ουχ 
ομοίως θερμά τώι ηλίωι διά τό χώραν έχειν ψυχροτέραν. είναι δέ τήν σελήνην 
κατωτέρω τού ηλίου πλησιώτερον ημών. (8) υπερέχειν δέ τόν ήλιον μεγέθει 
τήν Πελοπόννησον. τό δέ φώς τήν σελήνην μή ίδιον έχειν, αλλά από τού ηλίου. 
τήν δέ τών άστρων περιφοράν υπό γήν γίνεσθαι. (9) εκλείπειν δέ τήν σελήνην 
γής αντιφραττούσης, ενίοτε δέ καί τών υποκάτω τής σελήνης, τόν δέ ήλιον ταίς 
νουμηνίαις σελήνης αντιφραττούσης. τροπάς δέ ποιείσθαι καί ήλιον καί σελήνην 
απωθουμένους υπό τού αέρος. σελήνην δέ πολλάκις τρέπεσθαι διά τό μή δύνασθαι 
κρατείν τού ψυχρού. (10) ούτος αφώρισε πρώτος τά περί τάς εκλείψεις καί 
φωτισμούς. έφη δέ γηίνην είναι τήν σελήνην έχειν τε εν αυτήι πεδία καί φάραγγας. 
τόν δέ γαλαξίαν ανάκλασιν είναι τού φωτός τών άστρων τών μή καταλαμπομένων 
υπό τού ηλίου. τούς δέ μεταβαίνοντας αστέρας ωσεί σπινθήρας αφαλλομένους 
γίνεσθαι εκ τής κινήσεως τού πόλου. (11) ανέμους δέ γίνεσθαι λεπτυνομένου 
τού αέρος υπό τού ηλίου καί τών εκκαιομένων πρός τόν πόλον υποχωρούντων 
καί <αντ>αποφερομένων. βροντάς δέ καί αστραπάς από θερμού γίνεσθαι εμπί-
πτοντος εις τά νέφη. (12) σεισμούς δέ γίνεσθαι τού άνωθεν αέρος εις τόν υπό 
γήν εμπίπτοντος: τούτου γάρ κινουμένου καί τήν οχουμένην γήν υπ' αυτού 
σαλεύεσθαι. ζώια δέ τήν μέν αρχήν εν υγρώι γενέσθαι, μετά ταύτα δέ εξ αλλήλων: 
καί άρρενας μέν γίνεσθαι, όταν από τών δεξιών μερών αποκριθέν τό σπέρμα τοίς 
δεξιοίς μέρεσι τής μήτρας κολληθήι, τά δέ θήλεα κατά τουναντίον. (13) ούτος 
ήκμασεν *** <καί ετελεύτησεν> έτους πρώτου τής ογδοηκοστής ογδόης ολυμ-
πιάδος [428], καθ' όν καιρόν καί Πλάτωνα λέγουσι γεγενήσθαι. τούτον λέγουσι 
καί προγνωστικόν γεγονέναι. 
ARISTOT. Metaphys. A 3. 984a 11 'Α. δ' ο Κλαζομένιος τήι μέν ηλικίαι 
πρότερος ών τούτου [Emped., vgl. 31 A 6], τοίς δ' έργοις ύστερος, απείρους είναί 
φησι τάς αρχάς. σχεδόν γάρ άπαντα τά ομοιομερή (καθάπερ ύδωρ ή πύρ) ούτω 
γίγνεσθαι καί απόλλυσθαί φησι συγκρίσει καί διακρίσει μόνον, άλλως δ' ούτε γίγνε-
σθαι ούτ' απόλλυσθαι, αλλά διαμένειν αίδια. de caelo Γ 3. 302a 28 'Α. δ' 'Εμπε-
δοκλεί εναντίως λέγει περί τών στοιχείων. ο μέν γάρ πύρ καί τά σύστοιχα τούτοις 
στοιχείά φησιν είναι τών σωμάτων καί συγκείσθαι πάντ' εκ τούτων, 'Α. δέ τουναν-
τίον: τά γάρ ομοιομερή στοιχεία, λέγω δ' οίον σάρκα καί οστούν καί τών τοιούτων 
έκαστον: αέρα δέ καί πύρ μείγματα τούτων καί τών άλλων σπερμάτων πάντων: 
είναι γάρ εκάτερον αυτών εξ αοράτων ομοιομερών πάντων ηθροισμένον. διό καί 
γίγνεσθαι πάντ' εκ τούτων: τό γάρ πύρ καί τόν αιθέρα προσαγορεύει ταυτό. 
LUCRET. I 830ff. 
830 nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomerian, 
quam Grai memorant nec nostra dicere lingua 
concedit nobis patrii sermonis egestas, 
sed tamen ipsam rem facilest exponere verbis. 
principio, rerum quam dicit homoeomerian, 
835 ossa videlicet e pauxillis atque minutis 
ossibus hic et de pauxillis atque minutis 
visceribus viscus gigni sanguenque creari 
sanguinis inter se multis coeuntibus guttis, 
ex aurique putat micis consistere posse 
840 aurum et de terris terram concrescere parvis, 
ignibus ex ignis, umorem umoribus esse, 
cetera consimili fingit ratione putatque. 
nec tamen esse ulla de parte in rebus inane 
concedit neque corporibus finem esse secandis ... 
876 id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis 
res putet immixtas rebus latitare, sed illud 
apparere unum, cuius sint plurima mixta 
et magis in promptu primaque in fronte locata. 
ARISTOT. Phys. Γ 4. 203a 19 όσοι δ' άπειρα ποιούσι τά στοιχεία, καθάπερ 
'Α. καί Δημόκριτος, ο μέν εκ τών ομοιομερών, ο δ' εκ τής πανσπερμίας τών σχημά-
των, τήι αφήι συνεχές τό άπειρον είναί φασιν. καί ο μέν οτιούν τών μορίων είναι 
μείγμα ομοίως τώι παντί διά τό οράν οτιούν εξ οτουούν γιγνόμενον. SIMPL. Z. 
d. St. 460, 4 επειδή δέ ο μέν 'Α. τάς ομοιομερείας, ο δέ Δημόκριτος τάς ατόμους 
απείρους εκάτερος τώι πλήθει ως αρχάς υποτίθεται, τήν 'Αναξαγόρου πρώτον 
ιστορών δόξαν καί τήν αιτίαν ημάς διδάσκει, δι' ήν εις τοιαύτην ήλθεν ο 'Α. υπό-
νοιαν, καί δείκνυσιν ότι ου μόνον τό όλον μίγμα άπειρον ανάγκη τώι μεγέθει 
λέγειν αυτόν, αλλά καί εκάστην ομοιομέρειαν ομοίως τώι όλωι πάντα έχουσαν 
ενυπάρχοντα, καί ουδέ άπειρα μόνον αλλά καί απειράκις άπειρα. αλλ' εις μέν τήν 
τοιαύτην έννοιαν ο 'Α. ήλθεν ηγούμενος μηδέν εκ τού μή όντος γίνεσθαι καί πάν 
υπό ομοίου τρέφεσθαι. ορών ούν πάν εκ παντός γινόμενον, ει καί μή αμέσως
αλλά κατά τάξιν (καί γάρ εκ πυρός αήρ καί εξ αέρος ύδωρ καί εξ ύδατος γή καί 
εκ γής λίθος καί εκ λίθου πάλιν πύρ, καί τροφής δέ τής αυτής προσφερομένης 
οίον άρτου πολλά καί ανόμοια γίνεται, σάρκες οστά φλέβες νεύρα τρίχες όνυχες 
καί πτερά δέ ει ούτω τύχοι καί κέρατα, αύξεται δέ τό όμοιον τώι ομοίωι). διά 
ταύτα εν τήι τροφήι υπέλαβεν είναι καί εν τώι ύδατι, ει τούτωι τρέφοιτο τά 
δένδρα, ξύλον καί φλοιόν καί καρπόν. διό πάντα εν πάσιν έλεγε μεμίχθαι καί τήν 
γένεσιν κατά έκκρισιν γίνεσθαι. πρός τούτο δέ ενήγεν ίσως καί τό μενόντων 
τινών γίνεσθαι απ' αυτών άλλα ώσπερ εκ λίθου πύρ καί εξ ύδατος πομφολυ-
γίζοντος αέρα. ορών ούν αφ' εκάστου τών νύν διακεκριμένων πάντα εκκρινόμενα 
οίον από άρτου σάρκα καί οστούν καί τά άλλα, ως πάντων άμα ενυπαρχόντων 
αυτώι καί μεμιγμένων ομού, εκ τούτων υπενόει καί πάντα ομού τά όντα μεμίχθαι 
πρότερον πρίν διακριθήναι. διό καί ούτως ήρξατο τού συγγράμματος: <‘ήν ομού 
πάντα χρήματα’> [B 1] ώστε ‘οτιούν’ οίον τόν άρτον τόνδε καί σαρκός τήσδε 
καί τούδε τού οστού ‘μίγμα είναι ομοίως τώι παντί’. 
1123, 21 εδόκει δέ λέγειν ο 'Α., ότι ομού πάντων όντων χρημάτων καί ηρεμούν-
των τόν άπειρον πρό τού χρόνον βουληθείς ο κοσμοποιός νούς διακρίναι τά είδη, 
άπερ <ομοιομερείας> καλεί, κίνησιν αυταίς ενεποίησεν. 
ARISTOT. de gen. et corr. A 1. 314a 18 ο μέν γάρ τά ομοιο-
μερή στοιχεία τίθησιν οίον οστούν καί σάρκα καί μυελόν καί τών άλλων, ών εκά-
στου συνώνυμον τό μέρος εστίν. AET. I 3, 5 (D. 279) 'Α. `Ηγησιβούλου ο Κλαζο-
μένιος αρχάς τών όντων τάς ομοιομερείας απεφήνατο. εδόκει γάρ αυτώι απορώτα-
τον είναι, πώς εκ τού μή όντος δύναταί τι γίνεσθαι ή φθείρεσθαι εις τό μή όν. τρο-
φήν γούν προσφερόμεθα απλήν καί μονοειδή, άρτον καί ύδωρ, καί εκ ταύτης τρέφε-
ται θρίξ φλέψ αρτηρία σάρξ νεύρα οστά καί τά λοιπά μόρια. τούτων ούν γιγνο-
μένων ομολογητέον ότι εν τήι τροφήι τήι προσφερομένηι πάντα εστί τά όντα, καί 
εκ τών όντων πάντα αύξεται. καί εν εκείνηι εστί τήι τροφήι μόρια αίματος γεν-
νητικά καί νεύρων καί οστέων καί τών άλλων: ά ήν λόγωι θεωρητά μόρια. ου 
γάρ δεί πάντα επί τήν αίσθησιν ανάγειν, ότι άρτος καί τό ύδωρ ταύτα κατασκευά- 
ζει, αλλ' εν τούτοις εστί λόγωι θεωρητά μόρια. από τού ούν όμοια τά μέρη είναι 
εν τήι τροφήι τοίς γεννωμένοις ομοιομερείας αυτάς εκάλεσε καί αρχάς τών όντων 
απεφήνατο, καί τάς μέν ομοιομερείας ύλην, τό δέ ποιούν αίτιον νούν τόν πάντα 
διαταξάμενον. άρχεται δέ ούτως: <‘ομού πάντα χρήματα ήν>, νούς δέ αυτά 
διέκρινε καί διεκόσμησε’, χρήματα λέγων τό πράγματα: αποδεκτέος ούν εστιν, ότι 
τήι ύληι τόν τεχνίτην προσέζευξεν. 
PLATO Phaedo 97 B αλλ' ακούσας μέν ποτε εκ <Βιβλίου> τινός, ως έφη, 
<'Αναξαγόρου> αναγιγνώσκοντος καί λέγοντος, ως άρα νούς εστιν ο διακοσμών 
τε καί πάντων αίτιος, ταύτηι δή τήι αιτίαι ήσθην καί έδοξέ μοι τρόπον τινά εύ 
έχειν τό τόν νούν είναι πάντων αίτιον καί ηγησάμην, ει τούθ' ούτως έχει, τόν 
γε νούν κοσμούντα πάντα κοσμείν καί έκαστον τιθέναι ταύτηι όπηι άν βέλτιστα 
έχηι ... ευρηκέναι ώιμην διδάσκαλον τής αιτίας περί τών όντων κατά νούν εμαυ-
τώι τόν 'Αναξαγόραν καί μοι φράσειν πρώτον μέν πότερον η γή πλατείά εστιν 
ή στρογγύλη, επειδή δέ φράσειεν, επεκδιηγήσεσθαι τήν αιτίαν καί τήν ανάγκην, 
λέγοντα τό άμεινον καί ότι αυτήν άμεινον ήν τοιαύτην είναι, καί εί μοι ταύτα απο-
φαίνοι, παρεσκευάσμην ως ουκέτι ποθεσόμενος αιτίας άλλο είδος. καί δή καί περί 
ηλίου ούτω παρεσκευάσμην ωσαύτως πευσόμενος, καί σελήνης καί τών άλλων 
άστρων τάχους τε πέρι πρός άλληλα καί τροπών καί τών άλλων παθημάτων, πήι 
ποτε ταύτ' άμεινόν εστιν έκαστον καί ποιείν καί πάσχειν ά πάσχει. ου γάρ άν 
ποτε αυτόν ώιμην, φάσκοντά γε υπό νού αυτά κεκοσμήσθαι, άλλην τινά αυτοίς 
αιτίαν επενεγκείν ή ότι βέλτιστον αυτά ούτως έχειν εστίν ώσπερ έχει: εκάστωι 
ούν αυτών αποδιδόντα τήν αιτίαν καί κοινήι πάσι τό εκάστωι βέλτιστον ώιμην 
καί τό κοινόν πάσιν εκδιηγήσεσθαι αγαθόν: καί ουκ άν απεδόμην πολλού τάς ελπί-
δας, αλλά πάνυ σπουδήι λαβών τάς βίβλους ως τάχιστα οίός τ' ή ανεγίγνωσκον, 
ίν' ως τάχιστα ειδείην τό βέλτιστον καί τό χείρον. από δή θαυμαστής ελπίδος, 
ώ εταίρε, ωιχόμην φερόμενος, επειδή προϊών καί αναγιγνώσκων ορώ άνδρα τώι μέν 
νώι ουδέν χρώμενον ουδέ τινας αιτίας επαιτιώμενον εις τό διακοσμείν τά πράγματα, 
αέρας δέ καί αιθέρας καί ύδατα αιτιώμενον καί άλλα πολλά καί άτοπα. Vgl. ARISTOT. 
Metaph. A 4. 985a 18 'Α. τε γάρ μηχανήι χρήται τώι νώι πρός τήν κοσμοποιίαν 
καί όταν απορήσηι διά τίν' αιτίαν εξ ανάγκης εστί, τότε παρέλκει αυτόν, εν δέ τοίς 
άλλοις πάντα μάλλον αιτιάται τών γιγνομένων ή νούν. SIMPL. Phys. 327, 26 καί 
'Α. δέ τόν νούν εάσας, ώς φησιν Εύδημος [fr. 21], καί αυτοματίζων τά πολλά συν-
ίστησι. 
AET. I 7, 5 (D. 299) ο δέ 'Α. φησίν, ως ειστήκει κατ' αρχάς τά σώμα-
τα, <νούς> δέ αυτά <διεκόσμησε> θεού καί τάς γενέσεις τών όλων εποίησεν. 
7, 15 (D. 302) 'Α. νούν κοσμοποιόν τόν θεόν. Vgl. EUR. fr. 1018 ο νούς γάρ 
ημών εστιν εν εκάστωι θεός. IAMBL. Protr. 8. PHILOD. 
de piet. c. 4a p. 66 G. (D. 532) [θε]όν γεγονέναι τε καί είναι καί έσεσθαι καί 
<πάντων> άρχειν καί <κρατείν>. καί νούν άπειρα όντα [με]μειγμένα τά σύμπαντα 
διακοσμήσαι. CIC. de nat. d. I 11, 26 (D. 532) inde A., qui 
accepit ab Anaximene disciplinam, primus omnium rerum discriptionem et 
modum mentis infinitae vi ac ratione dissignari et confici voluit: in quo non 
vidit neque motum sensu iunctum et continentem infinito ullum esse posse 
neque sensum omnino, quo non tota natura pulsa sentiret. deinde si mentem 
istam quasi animal aliquod esse voluit, erit aliquid interius ex quo illud ani-
mal nominetur. quid autem interius mente? cingatur igitur corpore externo. 
quod quoniam non placet, aperta simplexque mens nulla re adiuncta, qua 
sentire possit, fugere intellegentiae nostrae vim et rationem videtur. 
CIC. Acad. Pr. II 37, 118 (D. 119) A. materiam infinitam, sed ex 
ea particulas similes inter se minutas eas primum confusas postea in 
ordinem adductas mente divina. 
ARISTOT. Phys. Γ 5. 205b 1 'Α. δ' ατόπως λέγει περί τής τού απείρου 
μονής: στηρίζειν γάρ αυτό αυτό φησι τό άπειρον: τούτο δέ, ότι εν αυτώι: άλλο 
γάρ ουδέν περιέχειν, ως όπου άν τι ήι, πεφυκός ενταύθα είναι. 
AET. I 14, 4 (D. 312) 'Α. τά ομοιομερή πολυσχήμονα. 
ARISTOT. Phys. A 4. 187 a 26 έοικε δέ 'Α. άπειρα ούτως οιηθήναι διά τό 
υπολαμβάνειν τήν κοινήν δόξαν τών φυσικών είναι αληθή ως ου γινομένου ουδε-
νός εκ τού μή όντος: διά τούτο γάρ ούτω λέγουσιν: <‘ήν ομού τά πάντα’> [B 1] 
καί τό γίνεσθαι τοιόνδε καθέστηκεν αλλοιούσθαι. de gen. et corr. 
A 1. 314a 11 όσοι δέ πλείω τήν ύλην ενός τιθέασιν οίον 'Εμπεδοκλής καί 'Α. καί 
Λεύκιππος, τούτοις δέ έτερον [na+mlich αλλοίωσιν καί γένεσιν ανάγκη ειπείν]. 
καίτοι 'Α. γε τήν οικείαν φωνήν ηγνόησεν: λέγει γούν ως τό γίγνεσθαι καί απόλλυ-
σθαι ταυτόν καθέστηκε τώι αλλοιούσθαι. Vgl. Hipp. de victu I 4 απόλλυται μέν 
νυν ουδέν απάντων χρημάτων ουδέ γίνεται, ότι μή καί πρόσθεν ήν: συμμισγόμενα 
δέ καί διακρινόμενα αλλοιούται. 
SIMPL. Phys. 461, 20 [=fr. 10 Schaub.] διό φησιν 'Α. μηδ' ενδέχεσθαι 
πάντα διακριθήναι: ου γάρ παντελής διασπασμός εστιν η διάκρισις. 
AET. I 17, 2 (D. 315) οι περί 'Αναξαγόραν καί Δημόκριτον τάς κράσεις 
κατά παράθεσιν γίγνεσθαι τών στοιχείων. 
PLATO Cratyl. 413c είναι δέ τό δίκαιον ό λέγει 'Α. νούν είναι τούτο: 
αυτοκράτορα γάρ αυτόν όντα καί ουθενί μεμειγμένον πάντα φησίν αυτόν κοσμείν 
τά πράγματα διά πάντων ιόντα. ARISTOT. de anima A 2. 405a 15 αρχήν γε 
τόν νούν τίθεται [Anaxag.] μάλιστα πάντων: μόνον γούν φησιν αυτόν τών όντων 
απλούν είναι καί αμιγή τε καί καθαρόν. αποδίδωσι δ' άμφω τήι αυτήι αρχήι τό 
τε γινώσκειν καί τό κινείν, λέγων νούν κινήσαι τό πάν. 
ARISTOT. Phys. Θ 5. 256b 24 διό καί 'Α. ορθώς λέγει τόν νούν απαθή 
φάσκων καί αμιγή είναι, επειδήπερ κινήσεως αρχήν αυτόν ποιεί είναι. ούτω γάρ 
άν μόνως κινοίη ακίνητος ών καί κρατοίη αμιγής ών. 
CLEM. Str. II 14 [II 120, 1 St.] 'Α. πρώτος επέστησε τόν νούν τοίς 
πράγμασιν. αλλ' ουδέ ούτος ετήρησε τήν αιτίαν τήν ποιητικήν, δίνους τινάς 
ανοήτους αναζωγραφών σύν τήι τού νού απραξίαι τε καί ανοίαι. 
ARISTOT. Metaphys. A 3. 984b 15 νούν δή τις ειπών ενείναι καθάπερ εν 
τοίς ζώιοις καί εν τήι φύσει, τόν αίτιον τού κόσμου καί τής τάξεως πάσης, οίον 
νήφων εφάνη παρ' εικήι λέγοντας τούς πρότερον. φανερώς μέν ούν 'Αναξαγόραν 
ίσμεν αψάμενον τούτων τών λόγων, αιτίαν δ' έχει πρότερον `Ερμότιμος ο Κλαζο-
μένιος ειπείν. 
SIMPL. Phys. 1185, 9 ο δέ Εύδημος [fr. 71] μέμφεται τώι 'Αναξαγόραι 
ου μόνον, ότι μή πρότερον ούσαν άρξασθαί ποτε λέγει τήν κίνησιν, αλλ' ότι καί 
περί τού διαμένειν ή λήξειν ποτέ παρέλιπεν ειπείν, καίπερ ουκ όντος φανερού. 
‘τί γάρ κωλύει, φησί, δόξαι ποτέ τώι νώι στήσαι πάντα χρήματα, καθάπερ εκείνος
είπεν κινήσαι;’ καί τούτο δέ αιτιάται τού 'Αναξαγόρου ο Εύδημος: ‘πώς ενδέχεται 
στέρησίν τινα προτέραν είναι τής αντικειμένης έξεως; ει ούν η ηρεμία στέρησις 
κινήσεώς εστιν, ουκ άν είη πρό τής κινήσεως’. 
ARISTOT. Metaphys. I 6. 1056 b 28 διό καί ουκ ορθώς απέστη 'Α. ειπών 
ότι <ομού πάντα χρήματα ήν άπειρα καί πλήθει καί μικρότητι> [B 1]. 
έδει δ' ειπείν αντί τού <‘καί μικρότητι’> καί ολιγότητι: ου γάρ άπειρα, επεί τό 
ολίγον ου διά τό έν, ώσπερ τινές φασιν, αλλά διά τά δύο. 
Λ 2. 1069b 19 εξ όντος γίγνεται πάντα, δυνάμει μέντοι όντος, εκ 
μή όντος δέ ενεργείαι. καί τούτ' έστι τό 'Αναξαγόρου έν (βέλτιον γάρ ή <ομού 
πάντα)> καί 'Εμπεδοκλέους τό μείγμα καί 'Αναξιμάνδρου. A 8. 989a 30 'Αναξα-
γόραν δ' εί τις υπολάβοι δύο λέγειν στοιχεία, μάλιστ' άν υπολάβοι κατά λόγον ... 
b 4 όμως εί τις ακολουθήσειε συνδιαρθρών ά βούλεται λέγειν, ίσως άν φανείη και-
νοπρεπεστέρως λέγων ... b 16 εκ δή τούτων συμβαίνει λέγειν αυτώι τάς αρχάς 
τό τε έν (τούτο γάρ απλούν καί αμιγές) καί θάτερον οίον τίθεμεν τό αόριστον 
πρίν ορισθήναι καί μετασχείν είδους τινός. 
DIODOR. I 7, 7 έοικε δέ περί τής τών όλων φύσεως ουδ' Ευριπίδης δια-
φωνείν τοίς προειρημένοις μαθητής ών 'Αναξαγόρου τού φυσικού: εν γάρ τήι 
Μελανίππηι τίθησιν ούτως [fr. aus M. η σοφή n. 484]: 
<κουκ εμός ο μύθος, αλλ' εμής μητρός πάρα,> 
ως ουρανός τε γαίά τ' ήν μορφή μία: 
επεί δ' εχωρίσθησαν αλλήλων δίχα, 
τίκτουσι πάντα κανέδωκαν εις φάος 
δένδρη, πετηνά, θήρας, ούς θ' άλμη τρέφει 
γένος τε θνητών. 
AET. II 1, 2 (D. 327) Θαλής ... 'Αναξαγόρας, Πλάτων, 'Αριστοτέλης, 
Ζήνων ένα τόν κόσμον. 
SIMPL. Phys. 154, 29 τόν 'Αναξαγόραν λέγειν άπαξ γενόμενον τόν 
κόσμον εκ τού μίγματος διαμένειν λοιπόν υπό τού νού εφεστώτος διοικούμενόν τε 
καί διακρινόμενον. 1121, 21 απ' αρχής δέ χρόνου δοκούσι λέγειν γεγονέναι τόν 
κόσμον 'Α. τε καί 'Αρχέλαος καί Μητρόδωρος ο Χίος. ούτοι δέ καί τήν κίνησιν 
άρξασθαί φασιν: ηρεμούντων γάρ τόν πρό τού χρόνον τών όντων κίνησιν εγγενέ-
σθαι φασίν υπό τού νού, υφ' ής γεγονέναι τόν κόσμον. φαίνονται δέ καί ούτοι 
τάξεως ένεκα διδασκαλικής αρχήν τής κοσμοποιίας υποθέμενοι. 
AET. II 4, 6 (D. 331) 'Αναξίμανδρος, 'Αναξιμένης, 'Α., 'Αρχέλαος, Διο-
γένης, Λεύκιππος φθαρτόν τόν κόσμον. 
— I 29, 7 (D. 326b 7 n.) 'Α. καί Δημόκριτος καί οι Στωικοί άδηλον αιτίαν 
ανθρωπίνωι λογισμώι: ά μέν γάρ είναι κατ' ανάγκην, ά δέ καθ' ειμαρμένην, ά δέ 
κατά προαίρεσιν, ά δέ κατά τύχην, ά δέ κατά τό αυτόματον. ALEX. de fato 2 
[II 165, 22 Bruns] λέγει γάρ ούτός γε [Anaxag.] μηδέν τών γινομένων γίνεσθαι 
καθ' ειμαρμένην, αλλ' είναι κενόν τούτο τούνομα. SCHOL. Aristid. Vatic. gr. 
1298 καί 'Α. έλεγε 
μή όλως είναι πρόνοιάν τινα τών θεών τοίς ανθρώποις, αλλά πάντα τανθρώπεια 
υπό τήι τύχηι άγεσθαι. 
AET. II 8, 1 (D. 337) Διογένης καί 'Α. έφησαν μετά τό συστήναι τόν 
κόσμον καί τά ζώια εκ τής γής εξαγαγείν εγκλιθήναί πως τόν κόσμον εκ τού αυτο-
μάτου εις τό μεσημβρινόν αυτού μέρος (ίσως υπό προνοίας, ίνα ά μέν αοίκητα γένη-
ται ά δέ οικητά μέρη τού κόσμου κατά ψύξιν καί εκπύρωσιν καί ευκρασίαν). 
ARISTOT. de caelo Δ 2. 309a 19 ένιοι μέν ούν τών μή φασκόντων είναι 
κενόν ουδέν διώρισαν περί κούφου καί βαρέος οίον 'Α. καί 'Εμπεδοκλής. Phys. Δ 6. 
213a 22 οι μέν ούν δεικνύναι πειρώμενοι ότι ουκ έστιν [τό κενόν], ουχ ό 
βούλονται λέγειν οι άνθρωποι κενόν τούτ' εξελέγχουσιν, αλλ' αμαρτάνοντες λέ-
γουσιν ώσπερ 'Α. καί οι τούτον τόν τρόπον ελέγχοντες. επιδεικνύουσι γάρ ότι 
έστι τι ο αήρ, στρεβλούντες τούς ασκούς καί δεικνύντες ως ισχυρός ο αήρ καί εν-
απολαμβάνοντες εν ταίς κλεψύδραις. 
[ARISTOT.] Probl. XVI 8. 914b 9 τών περί τήν κλεψύδραν συμβαινόντων 
τό μέν όλον έοικεν είναι αίτιον καθάπερ 'Α. λέγει: ο γάρ αήρ εστιν αίτιος εναπολαμ-
βανόμενος εν αυτήι τού μή εισιέναι τό ύδωρ επιληφθέντος τού αυλού, ου μήν απλώς 
γε αίτιος: κάν γάρ τις αυτήν πλαγίαν ενήι εις τό ύδωρ επιλαβών τόν αυλόν, είσεισι 
τό ύδωρ. διόπερ ου λέγεται υπ' αυτού ικανώς, ήι αίτιόν εστιν. έστι δέ αίτιον 
μέν, καθάπερ είρηται, ο αήρ: ούτος δέ ωθούμενός τε καί καθ' εαυτόν φερόμενος 
καί μή βιαζόμενος επ' ευθείας πέφυκε φέρεσθαι καθάπερ καί άλλα στοιχεία: πλαγίας 
μέν ούν βαφείσης τής κλεψύδρας διά τών εναντίων τοίς εν τώι ύδατι τρυπημάτων 
επ' ευθείας μένων υπό τού ύδατος εξέρχεται, υποχωρούντος δέ αυτού τό ύδωρ 
εισέρχεται: ορθής δέ εις τό ύδωρ βαφείσης τής κλεψύδρας ου δυνάμενος πρός 
ορθήν υποχωρείν διά τό πεφράχθαι τά άνω μένει περί τά πρώτα τρυπήματα. 
σάττεσθαι γάρ εις αυτόν ου πέφυκεν. σημείον δ' εστί τού είργειν δύνασθαι τό 
ύδωρ ακινητίζοντα τόν αέρα τό επ' αυτής γινόμενον τής κλεψύδρας. εάν γάρ τις 
αυτής αυτήν τήν κωδύαν εμπλήσας ύδατος επιλαβών τόν αυλόν, καταστρέψηι επί 
τόν αυλόν, ου φέρεται τό ύδωρ διά τού αυλού επί στόμα. ανοιχθέντος δέ τού 
στόματος ουκ ευθύς εκρεί κατά τόν αυλόν, αλλά μικροτέρωι ύστερον ως ουκ όν 
επί τώι στόματι τού αυλού, αλλ' ύστερον διά τούτου φερόμενον ανοιχθέντος. 
πλήρους τε καί ορθής ούσης τής κλεψύδρας ανοιχθέντος τού αυλού ευθύς ρεί διά 
τού ηθμού διά τό εκείνου μέν άπτεσθαι, τών δέ άκρων τού αυλού μή άπτεσθαι. 
ουκ εισέρχεται μέν ούν τό ύδωρ εις τήν κλεψύδραν διά τήν προειρημένην αιτίαν, 
εξέρχεται δέ ανοιχθέντος τού αυλού διά τό τόν εν αυτώι αέρα κινούμενον άνω 
καί κάτω πολλήν κένωσιν ποιείν τού εν τήι κλεψύδραι ύδατος. ωθούμενον δέ 
κάτω καί αυτό ρέπον εις αυτό εικότως εκρεί, βιαζόμενον τόν εκτός (915a) τής 
κλεψύδρας αέρα κινούμενόν τε καί όντα ίσον τήι δυνάμει τώι επωθούντι αυτόν 
αέρι, τήι δέ αντερείσει ασθενέστερον εκείνου διά τό διά στενού αυτόν τού αυλού 
ρέοντα θάττον καί σφοδρότερον ρείν καί προσπίπτειν τώι ύδατι: τού δέ πωμασθέν-
τος, τού αυλού, μή συρρείν τό ύδωρ αίτιον, ότι τό ύδωρ εισιόν εις τήν κλεψύδραν 
εξωθεί βίαι τόν αέρα εξ αυτής. σημείον δέ εστι τό γινόμενον εν ταύτηι πνεύμα 
καί ερυγμός. εισιόντος δέ τού ύδατος βίαι ωθούμενος (ο αήρ) εισπίπτει 
εις τόν αυλόν αυτής καθάπερ τά εμπιεστά ξύλα ή χαλκός τήι διαιρέσει πιεζόμενος 
μένει άνευ παντός άλλου συνδέσμου, <ραιδίως δέ εξάλλεται, όταν> εκκρουσθήι εκ 
τού εναντίου, καθάπερ τούς κατεαγότας επιούρους εν τοίς ξύλοις εκκρούουσιν. 
συμβαίνει δέ τούτο ανοιχθέντος τού αυλού γίνεσθαι διά τά προειρημένα. ή ούν 
διά ταύτα εικός εστιν αυτό μή εκρείν ή εξι<έναι κωλύ>οντος βιαίου αέρος καί πνευ-
ματουμένου. δηλοί δέ ο ψόφος επισπάσθαι τώι πνεύματι τό ύδωρ άνω, ώσπερ 
επί πολλών συμβαίνει γίνεσθαι. επισπώμενον δέ καί συνεχές όν αυτώι πάν τό 
ύδωρ μένει πιεζόμενον υπό τού αέρος, έως άν απωσθήι πάλιν υπ' αυτού: τής δέ 
αρχής μενούσης καί τό άλλο εξ αυτής κρέμαται ύδωρ έν καί συνεχές. 
THEOPHR. de sens. 59 (D. 516) τό μέν μανόν καί λεπτόν θερμόν, τό δέ 
πυκνόν καί παχύ ψυχρόν, ώσπερ 'Α. διαιρεί τόν αέρα καί τόν αιθέρα. 
AET. II 13, 3 (D. 341) 'Α. τόν περικείμενον αιθέρα πύρινον μέν είναι κατά 
τήν ουσίαν, τήι δέ ευτονίαι τής περιδινήσεως αναρπάσαντα πέτρους από τής γής 
καί καταφλέξαντα τούτους ηστερωκέναι. 
— II 20, 6 (D. 349) 'Α. μύδρον ή πέτρον διάπυρον είναι τόν ήλιον 
[s. A 19ff.]. 21, 3 (D. 351) 'Α. πολλαπλάσιον Πελοποννήσου. 23, 2 (D. 352) 
'Α. ανταπώσει τού πρός ταίς άρκτοις αέρος, όν αυτός συνωθών εκ τής πυκνώσεως 
ισχυροποιεί [τροπήν ηλίου γίγνεσθαι]. 
XENOPH. Memor. IV 7, 6ff. όλως δέ τών ουρανίων ήι έκαστα ο θεός μη-
χανάται, φροντιστήν γίγνεσθαι απέτρεπεν: ... κινδυνεύσαι δ' άν έφη καί παρα-
φρονήσαι τόν ταύτα μεριμνώντα ουδέν ήττον ή 'Α. παρεφρόνησεν ο μέγιστον φρο-
νήσας επί τώι τάς τών θεών μηχανάς εξηγείσθαι. (7) εκείνος γάρ λέγων μέν 
τό αυτό είναι πύρ τε καί ήλιον ηγνόει, ότι τό μέν πύρ οι άνθρωποι ραιδίως καθο-
ρώσιν, εις δέ τόν ήλιον ου δύνανται αντιβλέπειν, καί υπό μέν τού ηλίου κατα-
λαμπόμενοι τά χρώματα μελάντερα έχουσιν, υπό δέ τού πυρός ού: ηγνόει δέ καί 
ότι τών εκ τής γής φυομένων άνευ μέν ηλίου αυγής ουδέν δύναται καλώς αύξεσθαι, 
υπό δέ τού πυρός θερμαινόμενα πάντα απόλλυται: φάσκων δέ τόν ήλιον λίθον 
διάπυρον είναι καί τούτο ηγνόει, ότι λίθος μέν εν πυρί ών ούτε λάμπει ούτε πολύν 
χρόνον αντέχει, ο δέ ήλιος πάντα τόν χρόνον πάντων λαμπρότατος ών διαμένει. 
ARISTOT. de caelo Α 3. 270b 24 'Α. δέ κατακέχρηται τώι ονόματι τούτωι 
[αιθήρ] ου καλώς. ονομάζει γάρ <αιθέρα> αντί πυρός. SIMPL. 
z. d. St. 119, 2 αιτιάται δέ τόν 'Αναξαγόραν ου καλώς ετυμολογήσαντα τό 
τού αιθέρος όνομα από τού αίθειν, ό εστι τό καίειν, καί διά τούτο επί τού πυρός 
αυτώι χρώμενον. 
[ARISTOT.] Probl. XI 33. 903a 7 διά τί ευηκοωτέρα η νύξ τής ημέρας 
εστίν; πότερον, ώσπερ 'Α. φησί, διά τό τής μέν ημέρας σίζειν καί ψοφείν τόν αέρα
θερμαινόμενον υπό τού ηλίου, τής δέ νυκτός ησυχίαν έχειν άτε εκλελοιπότος τού 
θερμού; PLUT. Quaest. conv. VIII 3, 3. 722A 'Αναξαγόραν υπό τού ηλίου λέγον-
τα κινείσθαι τόν αέρα κίνησιν τρομώδη καί παλμούς έχουσαν, ως δήλόν εστι τοίς 
διά τού φωτός αεί διάιττουσι ψήγμασι μικροίς καί θραύσμασιν, ά δή τινες τίλας 
καλούσιν: ταύτ' ούν φησιν ο ανήρ πρός τήν θερμότητα σίζοντα καί ψοφούντα 
δι' ημέρας δυσηκόους τώι ψόφωι τάς φωνάς ποιείν, νυκτός δέ † φαίνεσθαι τόν 
σάλον αυτών καί τόν ήχον. 
PROCL. in Tim. III 63, 26 D. Πλάτων (p. 38D) ... τήν εις τόν 
κόσμον πρόοδον αυτών [ηλίου καί σελήνης] ως συνημμένην παραδέδωκε. 
καί ουδέ ταύτης ήρξεν αυτός τής υποθέσεως, αλλ' 'Α. τούτο πρώτος υπέλαβεν, ως 
ιστόρησεν Εύδημος [fr. 98]. 
PLAT. Cratyl. p. 409A ό εκείνος νεωστί έλεγεν, ότι η σελήνη από 
τού ηλίου έχει τό φώς. (409B) νέον δέ που καί ένον αεί εστι περί τήν σελήνην 
τούτο τό φώς, είπερ αληθή οι 'Αναξαγόρειοι λέγουσι: κύκλωι γάρ που αεί αυτήν 
περιιών νέον αεί επιβάλλει, ένον δέ υπάρχει τό τού προτέρου μηνός. 
SCHOL. APOLL. I 498 τήν δέ σελήνην ο αυτός 'Α. χώραν πλατείαν απο-
φαίνει, εξ ής δοκεί ο Νεμεαίος λέων πεπτωκέναι. AET. II 25, 9 (D. 356) 'Α. καί 
Δημόκριτος στερέωμα διάπυρον έχον εν εαυτώι πεδία καί όρη καί φάραγγας [sc. 
τήν σελήνην]. ACHILL. Isag. 21 p. 49, 4 M. έτεροι δέ γήν πεπυρωμένην στερέμνιον 
έχουσαν πύρ [τήν σελήνην]: είναι δέ επ' αυτής οίκησιν άλλην ποταμούς τε 
καί όσα επί γής, καί τόν λέοντα τόν Νεμεαίον εκείθεν πεσείν μυθολογούσιν. AET. 30, 2 
(D. 361) 'Α. ανωμαλότητα συγκρίματος διά τό ψυχρομιγές άμα καί γεώδες, τά μέν 
εχούσης υψηλά τά δέ ταπεινά τά δέ κοίλα. καί παραμεμίχθαι τώι πυροειδεί τό 
ζοφώδες, ών τό πάθος υποφαίνει τό σκιερόν: όθεν ψευδοφανή λέγεσθαι τόν αστέρα 
[n. σελήνην, vgl. 28 B 21.]. 28, 5 (D. 358) Θαλής πρώτος έφη υπό τού ηλίου 
φωτίζεσθαι ... 'Α. ομοίως. 29, 6. 7 (D. 360) Θαλής, 'Α. ... τοίς 
μαθηματικοίς συμφώνως τάς μέν μηνιαίους αποκρύψεις συνοδεύουσαν αυτήν ηλίωι 
καί περιλαμπομένην ποιείσθαι, τάς δ' εκλείψεις εις τό σκίασμα τής γής εμπίπτουσαν, 
μεταξύ μέν αμφοτέρων τών αστέρων γενομένης, μάλλον δέ τής σελήνης αντι-
φραττομένης. 'Α., ώς φησι Θεόφραστος [Phys. Opin. fr. 19], καί τών υποκάτω 
τής σελήνης έσθ' ότε σωμάτων επιπροσθούντων. 
AET. II 16, 1 (D. 345) 'Α., Δημόκριτος, Κλεάνθης απ' ανατολών επί 
δυσμάς φέρεσθαι πάντας τούς αστέρας. 
ACHILL. Isag. 1, 13 p. 40, 26 M. τούς αστέρας δέ ζώια είναι ούτε 'Αναξα-
γόραι ούτε Δημοκρίτωι εν τώι Μεγάλωι διακόσμωι [67 B 1] δοκεί. 
ARISTOT. Meteorol. Α 8. 345a 25 οι δέ περί 'Αναξαγόραν καί Δημόκριτον 
φώς είναι τό γάλα λέγουσιν άστρων τινών: τόν γάρ ήλιον υπό τήν γήν φερόμενον 
ουχ οράν ένια τών άστρων. όσα μέν ούν περιοράται υπ' αυτού, τούτων μέν ου 
φαίνεσθαι τό φώς (κωλύεσθαι γάρ υπό τών τού ηλίου ακτίνων): όσοις δ' αντιφράττει 
η γή ώστε μή οράσθαι υπό τού ηλίου, τό τούτων οικείον φώς φασιν είναι τό 
γάλα. AET. III 1, 5 (D. 365 περί τού γαλαξίου κύκλου) 'Α. τήν σκιάν τής γής 
κατά τόδε τό μέρος ίστασθαι τού ουρανού, όταν υπό τήν γήν ο ήλιος γενόμενος 
μή πάντα περιφωτίζηι. 
ARISTOT. Meteorol. Α 6. 342b 25 περί δέ κομητών ... 'Α. μέν ούν καί 
Δημόκριτός [68 A 92] φασιν είναι τούς κομήτας σύμφασιν τών πλανήτων αστέρων, 
όταν διά τό πλησίον ελθείν δόξωσι θιγγάνειν αλλήλων. AET. III 2, 2 (D. 366) 'Α., 
Δημόκριτος σύνοδον αστέρων δυείν ή καί πλειόνων κατά συναυγασμόν. 
AET. III 2, 9 (D. 367) 'Α. τούς καλουμένους διάιττοντας από τού αιθέρος 
σπινθήρων δίκην καταφέρεσθαι: διό καί παραυτίκα σβέννυσθαι. 
SEN. Nat. qu. VII 5, 3 Charmander quoque in eo libro, quem de cometis 
composuit, ait Anaxagorae visum grande insolitumque caelo lumen magni-
tudine amplae trabis et id per multos dies fulsisse. 
ARISTOT. Meteorol. Β 9 (περί αστραπής καί βροντής) 369b 14 [nach 
31 A 63] 'Α. δέ τού άνωθεν <αιθέρος>, ό δή εκείνος καλεί πύρ, κατενεχθέν άνωθεν 
κάτω. τήν μέν ούν διάλαμψιν αστραπήν είναι τούτου τού πυρός, τόν δέ ψόφον 
εναποσβεννυμένου καί τήν σίξιν βροντήν, ως καθάπερ φαίνεται καί γιγνόμενον, ούτω 
καί πρότερον τήν αστραπήν ούσαν τής βροντής. AET. III 3, 4 (D. 368) όταν 
τό θερμόν εις τό ψυχρόν εμπέσηι (τούτο δ' εστίν αιθέριον μέρος εις αερώδες), τώι 
μέν ψόφωι τήν βροντήν αποτελεί, τώι δέ παρά τήν μελανίαν τού νεφώδους χρώ-
ματι τήν αστραπήν, τώι δέ πλήθει καί μεγέθει τού φωτός τόν κεραυνόν, τώι δέ 
πολυσωματωτέρωι πυρί τόν τυφώνα, τώι δέ νεφελομιγεί τόν πρηστήρα. SENEC. 
Nat. qu. II 12, 3 A. ait illum [ignem] ex aethere destillare et ex tanto 
ardore caeli multa decidere, quae nubes diu inclusa custodiant. II 19 
Anaxagoras ait omnia ista sic fieri, ut ex aethere 
aliqua vis in inferiora descendat: ita ignis impactus nubibus frigidis sonat. 
at cum illas interscindit, fulget et minor vis ignium fulgurationes facit, 
maior fulmina. 
AET. III 4, 2 (D. 371) 'Α. νέφη μέν καί χιόνα παραπλησίως 
χάλαζαν δ' όταν από τών παγέντων νεφών προωσθήι τινα 
πρός τήν γήν, ά δή ταίς καταφοραίς αποψυχρούμενα στρογγυλούται. ARISTOT. 
Meteorol. A 12 348b 13 ο μέν γάρ όταν εις τόν 
ψυχρόν αέρα επανέλθηι [τό νέφος], φησί τούτο πάσχειν, ημείς δ' όταν εις 
τόν θερμόν κατέλθηι. ARISTOT. Meteor. Α 12. 348a 14 τοίς μέν ούν δοκεί τού 
πάθους αίτιον είναι τούτου καί τής γενέσεως, όταν απωσθήι τό νέφος εις τόν άνω 
τόπον μάλλον όντα ψυχρόν διά τό λήγειν εκεί τάς από τής γής τών ακτίνων ανα-
κλάσεις, ελθόν δ' εκεί πήγνυσθαι τό ύδωρ. διό καί θέρους μάλλον καί εν ταίς 
αλεειναίς χώραις γίνεσθαι τάς χαλάζας, ότι επί πλείον τό θερμόν ανωθεί από τής 
γής τάς νεφέλας. 
AET. III 5, 11 (D. 373 περί ίριδος) 'Α. ανάκλασιν από νέφους πυκνού 
τής ηλιακής περιφεγγείας, καταντικρύ δέ τού κατοπτρίζοντος αυτήν αστέρος διά 
παντός ίστασθαι. παραπλησίως δέ αιτιολογείται τά καλούμενα παρήλια, γινόμενα 
δέ κατά τόν Πόντον. 
SCHOL. A zu AESCHYL. Prom. 88 [ed. Dindorf (Oxon. 1851) iII 
181, 30] οι άνεμοι κατά μέν 'Αναξαγόραν εκ τής γής γίνονται, καθ' ''Ομηρον δέ 
‘πατρός Διός εκ νεφελάων’ [Β 146]. αλλ' ο μέν 'Α. τό υλικόν φησιν αίτιον τών 
ανέμων, ''Ομηρος δέ τό ποιητικόν, μάλλον δέ αμφότερα τό τε υλικόν καί τό ποιη-
τικόν. 
EXC. ASTRON. cod. Vatic. 381 [ed. Maass Aratea p. 143] ότι ούτε κοίλη 
η γή ως Δημόκριτος [68 A 94] ούτε πλατεία ως 'Α. 
ARISTOT. de caelo Β 13. 295a 9 ώστ' ει βίαι νύν η γή μένει, καί συνήλ-
θεν επί τό μέσον φερομένη διά τήν δίνησιν: ταύτην γάρ τήν αιτίαν πάντες λέγουσιν 
εκ τών εν τοίς υγροίς καί περί τόν αέρα συμβαινόντων: εν τούτοις γάρ αεί φέρεται 
τά μείζω καί τά βαρύτερα πρός τό μέσον τής δίνης. διό δή καί τήν γήν πάντες 
όσοι τόν ουρανόν γεννώσιν, επί τό μέσον συνελθείν φασιν. SIMPL. Z. d. St. 511, 23 
οι μέν πλείστοι επί τού μέσου κείσθαι λέγουσι τήν γήν, ώσπερ 'Εμπεδοκλής ... 
καί 'Α. 520, 28 τών λεγόντων μένειν αυτήν ανεχομένην υπό τού υποκειμένου αέρος, 
όν επιπωματίζει πλατεία ούσα καί τυμπανοειδής η γή καί ου συγχωρεί αναχωρείν. 
ούτω δέ 'Αναξιμένης καί 'Α. καί Δημόκριτος εδόκουν λέγειν. 
ARISTOT. Meteorol. Β 7. 365a 14 περί δέ σεισμού καί κινήσεως γής ... 
a 19 'Α. μέν ούν φησι τόν αιθέρα πεφυκότα φέρεσθαι άνω, εμπίπτοντα δ' εις τά 
κάτω τής γής καί τά κοίλα κινείν αυτήν: τά μέν γάρ άνω συναληλίφθαι διά τούς 
όμβρους, επεί φύσει γε πάσαν ομοίως είναι σομφήν, ως όντος τού μέν άνω τού δέ 
κάτω τής όλης σφαίρας καί άνω μέν τούτου όντος τού μορίου εφ' ού τυγχάνομεν 
οικούντες, κάτω δέ θατέρου. a 31 (εύηθες) καί τό λέγειν μέν ως διά τό μέγεθος επί τού 
αέρος μένει, σείεσθαι δέ φάσκειν τυπτομένην κάτωθεν άνω δι' όλης. πρός δέ τού-
τοις ουθέν αποδίδωσι τών συμβαινόντων περί τούς σεισμούς. AET. III 15, 4 
(D. 379 περί σεισμών γής) 'Α. αέρος υποδύσει τήι μέν πυκνότητι τής επιφανείας 
προσπίπτοντος, τώι δέ έκκρισιν λαβείν μή δύνασθαι τρόμωι τό περιέχον κρα-
δαίνοντος. SEN. Nat. qu. VI 9, 1 ignem causam motus [terrae] quidam 
et quidam non <unicam causam> iudicant. inprimis A. qui existimat simili 
paene ex causa et aera concuti et terram, cum <in> inferiore parte spiritus 
crassum aera et in nubes coactum eadem vi, qua apud nos quoque nubila frangi 
solent, rupit, et ignis ex hoc collisu nubium cursuque elisi aeris emicuit. hic 
ipse in obvia incurrit exitum quaerens ac divellit repugnantia, donec per 
angustum aut nactus est viam exeundi ad caelum aut vi et iniuria fecit. 
AET. III 16, 2 (D. 381 περί θαλάττης πώς συνέστη καί πώς εστι πικρά) 
'Α. τού κατ' αρχήν λιμνάζοντος υγρού περικαέντος υπό τής ηλιακής περιφοράς καί 
τού λεπτοτάτου εξατμισθέντος εις αλυκίδα καί πικρίαν τό λοιπόν υποστήναι. 
ALEX. in meteor. 67, 17 τρίτη δέ δόξα 
περί θαλάσσης εστίν ως άρα τό ύδωρ τό διά τής γής διηθούμενον καί διαπλύνον 
αυτήν αλμυρόν γίνεται τώι έχειν τήν γήν τοιούτους χυμούς εν αυτήι: ού σημείον 
εποιούντο τό καί άλας ορύττεσθαι εν αυτήι καί νίτρα: είναι δέ καί οξείς χυμούς 
πολλαχού τής γής. ταύτης πάλιν τής δόξης εγένετο 'Αναξαγόρας τε καί Μητρό-
δωρος [70 A 19]. 
AET. IV 1, 3 (D. 228. 385) 'Α εκ 
τής χιόνος τής εν τήι Αιθιοπίαι τηκομένης μέν τώι θέρει, ψυχομένης δέ τώι χειμώνι. 
SEN. Nat. qu. IV a 2, 17 A. ait 
ex Aethiopiae iugis solutas nives ad Nilunt usque decurrere. in eadem 
opinione omnis vestutas fuit. hoc Aeschylus [Suppl. 559 Wil., fr. 300 N.], 
Sophocles [fr. 797], Euripides [Hel. 3, fr. 228] tradunt. Dagegen HEROD. 
II 22 η δέ τρίτη τών οδών πολλόν επιεικεστάτη εούσα μάλιστα έψευσται: λέγει 
γάρ δή ουδ' αύτη ουδέν, φαμένη τόν Νείλον ρείν από τηκομένης χιόνος. 
THEOPHR. de sens. 27 ff. (D. 507) 'Α. δέ γίνεσθαι μέν (τά αισθ.) τοίς εναν-
τίοις: τό γάρ όμοιον απαθές υπό τού ομοίου: καθ' εκάστην δ' ιδίαι πειράται διαριθμείν: 
οράν μέν γάρ τήι εμφάσει τής κόρης, ουκ εμφαίνεσθαι δέ εις τό ομόχρων. αλλ' 
εις τό διάφορον. καί τοίς μέν πολλοίς μεθ' ημέραν, ενίοις δέ νύκτωρ είναι τό αλλό-
χρων: διό οξυωπείν τότε. απλώς δέ τήν νύκτα μάλλον ομόχρων είναι τοίς οφθαλ-
μοίς. εμφαίνεσθαι δέ μεθ' ημέραν, ότι τό φώς συναίτιον τής εμφάσεως: τήν δέ 
χρόαν τήν κρατούσαν μάλλον εις τήν ετέραν εμφαίνεσθαι αεί. (28) τόν αυτόν 
δέ τρόπον καί τήν αφήν καί τήν γεύσιν κρίνειν: τό γάρ ομοίως θερμόν καί ψυ- 
χρόν ούτε θερμαίνειν ούτε ψύχειν πλησιάζον ουδέ δή τό γλυκύ καί τό οξύ δι' 
αυτών γνωρίζειν, αλλά τώι μέν θερμώι τό ψυχρόν, τώι δ' αλμυρώι τό πότιμον, 
τώι δ' οξεί τό γλυκύ κατά τήν έλλειψιν τήν εκάστου: πάντα γάρ ενυπάρχειν φησίν 
εν ημίν. ωσαύτως δέ καί οσφραίνεσθαι καί ακούειν τό μέν άμα τήι αναπνοήι, τό 
δέ τώι διικνείσθαι τόν ψόφον άχρι τού εγκεφάλου: τό γάρ περιέχον οστούν είναι 
κοίλον, εις ό εμπίπτειν τόν ψόφον. (29)<άπασαν δ' αίσθησιν μετά λύπης>, 
όπερ άν δόξειεν ακόλουθον είναι τήι υποθέσει: πάν γάρ τό ανόμοιον απτόμενον 
πόνον παρέχει. φανερόν δέ τούτο τώι τε τού χρόνου πλήθει καί τήι τών αισθη-
τών υπερβολήι. τά τε γάρ λαμπρά χρώματα καί τούς υπερβάλλοντας ψόφους 
λύπην εμποιείν καί ου πολύν χρόνον δύνασθαι τοίς αυτοίς επιμένειν. αισθητι-
κώτερα δέ τά μείζω ζώια καί απλώς είναι κατά τό μέγεθος <τών αισθητηρίων> 
τήν αίσθησιν. όσα μέν γάρ μεγάλους καί καθαρούς καί λαμπρούς οφθαλμούς 
έχει, μεγάλα τε καί πόρρωθεν οράν, όσα δέ μικρούς, εναντίως. ομοίως δέ καί επί 
τής ακοής. (30) τά μέν γάρ μεγάλα τών μεγάλων καί τών πόρρωθεν ακούειν, 
τά δ' ελάττω λανθάνειν, τά δέ μικρά τών μικρών καί τών εγγύς. καί επί τής 
οσφρήσεως ομοίως: όζειν μέν γάρ μάλλον τόν λεπτόν αέρα, θερμαινόμενον μέν γάρ 
καί μανούμενον όζειν. αναπνέον δέ τό μέν μέγα ζώιον άμα τώι μανώι καί τόν 
πυκνόν έλκειν, τό δέ μικρόν αυτόν τόν μανόν: διό καί τά μεγάλα μάλλον αισθά-
νεσθαι. καί γάρ τήν οσμήν εγγύς είναι μάλλον ή πόρρω διά τό πυκνοτέραν είναι, 
σκεδαννυμένην δέ ασθενή. σχεδόν δέ ως ειπείν ουκ αισθάνεσθαι τά μέν μεγάλα 
<τής λεπτής αέρος>, τά δέ μικρά τής πυκνής. (37) 'Α. μέν ούν, ώσπερ ελέχθη, 
κοινήν τινα ταύτην καί παλαιάν δόξαν αναφέρει. πλήν ίδιον επί πάσαις λέγει ταίς 
αισθήσεσι καί μάλιστα επί τήι όψει, διότι τό μέγα αισθανόμενόν εστιν, ου δηλοί 
δέ τάς σωματικωτέρας αισθήσεις. (59) καί γάρ 'Α. απλώς είρηκε περί αυτών 
[τών χρωμάτων]. 
AET. IV 3, 2 (D. 387 ει σώμα η ψυχή καί τίς η ουσία αυτής) 'Αναξιμέ-
νης, 'Α., 'Αρχέλαος, Διογένης αερώδη. 5, 11 (D. 392) Πυθαγόρας, 'Α. ... θύραθεν 
εισκρίνεσθαι τόν νούν. 7, 1 (D. 392 n.) Πυθαγόρας μέν καί 'Α. καί Διογένης ... 
άφθαρτον είναι τήν ψυχήν απεφήναντο. 
ARISTOT. Eth. Nic. H 15. 1154b 7 αεί γάρ πονεί τό ζώιον ώσπερ καί οι 
φυσικοί λόγοι μαρτυρούσι τό οράν, τό ακούειν φάσκοντες είναι λυπηρόν. ASPAS. 
z. d. St. S. 156, 14 ο γάρ 'Α. έλεγεν αεί πονείν τό ζώιον διά τών αισθήσεων. 
ταύτα δέ ουχ ως συγκατατιθέμενος λέγει, αλλ' ιστορών, επεί ουκ εδόκει γε αυτοίς 
αεί εν πόνωι είναι τό ζώιον. καί τόν 'Αναξαγόραν αιτιάται, <ως καί> Θεόφραστος 
εν 'Ηθικοίς, λέγων ότι εξελαύνει ηδονή λύπην ή γε εναντία κτλ. 
AET. IV 9, 16 (D. 398) 'Α. πάσαν αίσθησιν μετά πόνου. 
CIC. Acad. post. I 12, 44 earum rerum obscuritate quae ad confessionem 
ignorationis adduxerant Socratem et [vel ut] iam ante Socratem Democritum, 
Anaxagoram, Empedoclem, omnes paene veteres, qui nihil cognosci, nihil 
percipi, nihil sciri posse dixerunt: angustos sensus [31 B 2, 1], imbecillos 
animos [59 B 21], brevia curricula vitae et ut Democritus in profundo veri-
tatem esse demersam [68 B 117], opinionibus et institutis omnia teneri, nihil 
veritati relinqui, deinceps omnia tenebris circumfusa esse dixerunt. 
AET. IV 9, 1 (D. 396) 'Α., Δημόκριτος ... ψευδείς είναι τάς αισθήσεις. 
Vgl. A 28. 
SEXT. Pyrrh. hypot. I 33 νοούμενα δέ φαινομένοις [αντιτίθεμεν] 
ως ο 'Α. τώι λευκήν είναι τήν χιόνα αντετίθει ότι η χιών ύδωρ εστί πεπηγός, 
τό δέ ύδωρ εστί μέλαν, καί η χιών άρα μέλαινά εστιν. CIC. Acad. II 31, 100 
faciliorque erit, ut albam esse nivem probet, quam erat A., qui id non modo ita 
esse negabat, sed sibi, quia sciret aquam nigram esse, unde illa concreta esset, 
albam ipsam esse ne videri quidem. 
SCHOL. HOM. (A) Zu R 161 μέλαν ύδωρ: 'Α., επεί φύσει μέλαν: καί γούν 
ο καπνός μέλας εστίν εκ τού ύδατος τών ξύλων ανιέμενος. 
PSELL. de lap. 26 (vgl. 31 A 89 I 306, 26) τούτων δέ τών παρά τοίς 
λίθοις δυνάμεων αιτίας πολλοί εθάρρησαν αποδούναι, τών μέν αρχαιοτέρων σοφών 
'Α. καί 'Εμπεδοκλής καί Δημόκριτος ... 
ARISTOT. de anima Α 2. 404a 25 ομοίως δέ καί 'Αναξαγόρας ψυχήν 
είναι λέγει τήν κινούσαν, καί εί τις άλλος είρηκεν, ως τό πάν εκίνησε νούς.
-- -- Α 2. 404b 1 'Α. δ' ήττον διασαφεί περί αυτών: πολλαχού μέν γάρ 
τό αίτιον τού καλώς καί ορθώς τόν νούν λέγει, ετέρωθι δέ τούτον είναι τήν ψυ-
χήν: εν άπασι γάρ υπάρχειν αυτόν τοίς ζώιοις καί μεγάλοις καί μικροίς καί τιμίοις 
καί ατιμοτέροις. ου φαίνεται δ' ό γε κατά φρόνησιν λεγόμενος νούς πάσιν ομοίως 
υπάρχειν τοίς ζώιοις, αλλ' ουδέ τοίς ανθρώποις πάσιν. 405a 13 'Α. δ' έοικε μέν 
έτερον λέγειν ψυχήν τε καί νούν ... χρήται δ' αμφοίν ως μιάι φύσει, πλήν αρχήν 
γε τόν νούν τίθεται μάλιστα πάντων: μόνον γούν φησιν αυτόν τών όντων απλούν 
είναι καί αμιγή τε καί καθαρόν. αποδίδωσι δ' άμφω τήι αυτήι αρχήι, τό τε γιγνώ-
σκειν καί τό κινείν, λέγων νούν κινήσαι τό πάν. 405b 19 'Α. δέ μόνος απαθή φησιν 
είναι τόν νούν καί κοινόν ουθέν ουθενί τών άλλων έχειν. G 4. 429a 18 ανάγκη 
άρα, επεί πάντα νοεί, αμιγή είναι ώσπερ φησίν 'Α. [B 12], ίνα κρατήι, τούτο δ' 
έστιν ίνα γνωρίζηι. 
AET. V 20, 3 (D. 432) 'Α. πάντα τά ζώια λόγον έχειν τόν ενεργητικόν, 
τόν δ' οιονεί νούν μή έχειν τόν παθητικόν [?], τόν λεγόμενον τού νού ερμηνέα. 
PSELL. d. omnif. doctr. 15 'Α. δέ τόν κατά φρόνησιν νούν ουκ εν 
πάσιν ανθρώποις τίθεται, ουχ ως μή έχουσι τήν νοητήν ουσίαν, αλλ' ως μή χρω-
μένοις αυτήι αεί: δυσί τε τούτοις χαρακτηρίζεται η ψυχή τώι τε κινητικώι καί 
τώι γνωστικώι. 
ARISTOT. de partt. animal. Δ 10. 687a 7 'Α. μέν ούν φησι διά τό χείρας 
έχειν φρονιμώτατον είναι τών ζώιων άνθρωπον: εύλογον δέ διά τό φρονιμώτατον 
είναι χείρας λαμβάνειν. αι μέν γάρ χείρες όργανόν εισιν, η δέ φύσις αεί διανέμει 
καθάπερ άνθρωπος φρόνιμος έκαστον τώι δυναμένωι χρήσθαι. 
AET. V 25, 2 (D. 437) 'Α. κατά κόπον τής σωματικής ενεργείας γίνεσθαι 
τόν ύπνον: σωματικόν γάρ είναι τό πάθος, ου ψυχικόν: είναι δέ καί ψυχής θάνα-
τον τόν διαχωρισμόν. 
GALEN. d. natur. facult. II 8 [II 107 K., III 179, 12 Helmr.] ει γάρ 
δή τούτο καλώς ηπόρηται, τί ουχί καί περί τού αίματος επισκεψόμεθα πότερον εν 
τώι σώματι λαμβάνει τήν γένεσιν ή τοίς σιτίοις παρέσπαρται, καθάπερ οι τάς 
ομοιομερείας υποτιθέμενοί φασι; 
ARISTOT. de partt. anim. Δ 2. 677a 5 ουκ ορθώς δ' εοίκασιν οι περί 
'Αναξαγόραν υπολαμβάνειν ως αιτίαν ούσαν [τήν χολήν] τών οξέων νοση-
μάτων: υπερβάλλουσαν γάρ απορραίνειν πρός τε τόν πλεύμονα καί τάς φλέβας 
καί τά πλευρά. σχεδόν γάρ οίς ταύτα συμβαίνει τά πάθη τών νόσων, ουκ έχουσι 
χολήν, έν τε ταίς ανατομαίς άν εγίνετο τούτο φανερόν. 
AET. IV 19, 5 (D. 409) 'Α. τήν φωνήν γίνεσθαι πνεύματος αντιπεσόν-
τος μέν στερεμνίωι αέρι, τήι δ' υποστροφήι τής πλήξεως μέχρι τών ακοών προς-
ενεχθέντος: καθό καί τήν λεγομένην ηχώ γίνεσθαι. 
ARISTOT. de gen. anim. Δ 1. 763b 30 φασί γάρ οι μέν εν τοίς σπέρμα-
σιν είναι ταύτην τήν εναντίωσιν ευθύς, οίον 'Α. καί έτεροι τών φυσιολόγων: γίνε-
σθαί τε γάρ εκ τού άρρενος τό σπέρμα, τό δέ θήλυ παρέχειν τόν τόπον, καί είναι τό 
μέν άρρεν εκ τών δεξιών, τό δέ θήλυ εκ τών αριστερών, καί τής υστέρας τά μέν 
άρρενα εν τοίς δεξιοίς είναι, τά δέ θήλεα εν τοίς αριστεροίς. 
CENSOR. 6, 1 (D. 190) A. 
cerebrum unde omnes sunt sensus. 
— 6, 2 sunt qui aetherium calorem inesse arbitrentur, qui membra 
disponat, Anaxagoran secuti. 
— 6, 3 (D. 191) Anaxagorae enim ceterisque compluribus per 
umbilicum cibus administrari videtur. 
CENSOR. 
6, 8 A. autem eius parentis faciem referre liberos iudicavit, qui 
seminis amplius contulisset. 
AET. V 10, 23 (D. 430) οι περί 'Επίκουρον ... εκ μεταβολής τής αλλή-
λων γεννάσθαι τά ζώια: μέρη γάρ είναι τού κόσμου ταύτα, ως καί 'Α. καί Ευριπί-
δης: ‘θνήισκει ... απέδειξεν’. Vgl. Chrysippos fr. 839 N.2: 
Γαία μεγίστη καί Διός Αιθήρ, 
ο μέν ανθρώπων καί θεών γενέτωρ, 
η δ' υγροβόλους σταγόνας νοτίας 
παραδεξαμένη τίκτει θνητούς, 
τίκτει δέ βοράν φύλά τε θηρών, 
όθεν ουκ αδίκως 
μήτηρ πάντων νενόμισται. 
χωρεί δ' οπίσω 
τά μέν εκ γαίας φύντ' εις γαίαν, 
τά δ' απ' αιθερίου βλαστόντα γονής 
εις ουράνιον πάλιν ήλθε πόλον: 
θνήισκει δ' ουδέν τών γιγνομένων, 
διακρινόμενον δ' άλλο πρός άλλου 
μορφήν ετέραν απέδειξεν. 
IRENAEUS II 14, 2 (D. 171) A. autem, qui et atheus cognominatus est, 
dogmatizavit facta animalia decidentibus e caelo in terram seminibus. 
ARISTOT. de gener. anim. Γ 6. 756b 13 εισί γάρ τινες οί λέγουσι κατά 
τό στόμα μείγνυσθαι τούς τε κόρακας καί τήν ίβιν καί τών τετραπόδων τίκτειν 
κατά τό στόμα τήν γαλήν. ταύτα γάρ καί 'Α. καί τών άλλων τινές φυσικών λέ-
γουσι λίαν απλώς καί ασκέπτως λέγοντες. 
— de respir. 2. 470b 30 'Α. δέ καί Διογένης πάντα φάσκοντες αναπνείν 
περί τών ιχθύων καί τών οστρείων λέγουσι τίνα τρόπον αναπνέουσιν. καί φησιν 
'Α. μέν, όταν αφώσι τό ύδωρ διά τών βραγχίων, τόν εν τώι στόματι γινόμενον 
αέρα έλκοντας αναπνείν τούς ιχθύς. ου γάρ είναι κενόν ουδέν. 
PLUT. Quaest. phys. 1. 911 D ζώιον γάρ έγγειον τό φυτόν είναι οι περί 
Πλάτωνα κα 'Αναξαγόραν καί Δημόκριτον οίονται. 
THEOPHR. H. plant. III 1, 4 'Α. μέν τόν αέρα πάντων φάσκων έχειν 
σπέρματα καί ταύτα συγκαταφερόμενα τώι ύδατι γεννάν τά φυτά ... 
[ARISTOT.] de plantis A 1. 815a 15 
A. autem ... desiderio eas [plantas] moveri 
dicunt, sentire quoque et tristari delectarique asserunt. quorum A. animalia 
esse has laetarique et tristari dixit fluxum foliorum argumentum assumens. 
b 16 [c. 2] A. autem ... illas intellectum intellegentiamque habere dicebant. 
816b 26 [c. 5] licet A. dixerit ipsam habere spiritum. 817a 23 [c. 6] estque 
principium cibi plantarum a terra et principium generationis fructuum a 
sole. et ideo 2A. dixit quod earum frigus est ab aere et ideo dicit † <lechineon> 
quod terra mater est plantarum et sol pater.
Επιστροφή στα περιεχόμενα